viernes, 11 de abril de 2025
jueves, 10 de abril de 2025
miércoles, 9 de abril de 2025
Se canto é porque quero
As cantareiras como núcleo transmisor: voces que sustentan a memoria e a identidade galega. O relato das propias cantareiras é o eixo fundamental que vertebra o significado profundo da música tradicional en Galicia, pois son elas quen falan dende a experiencia vivida, dende a memoria íntima e compartida. Rosa e Adolfina, criadas na aldea de Vila da Igrexa, transmiten coas súas palabras e melodías unha forma de coñecemento herdado, non aprendido en libros nin escolas, senón na cociña, no fiado, nas leiras, nos seráns. A música, nas súas voces, non é arte escénica nin produto de consumo, senón expresión vital, linguaxe cotiá e ponte coa memoria ancestral. As súas historias evidencian como a muller foi sempre columna vertebral da cultura popular galega, malia a súa invisibilidade sistemática nos espazos oficiais da historia e da arte As cantareiras falan dun tempo onde o cantar non era un acto artístico senón funcional e comunitario, necesario para acompañar o traballo, expresar emocións, celebrar e resistir. Nos seráns, nas ruadas ou nas festas, estas mulleres non só cantaban: organizaban, coordinaban, transmitían e ensinaban. A transmisión oral, que elas describen como natural e espontánea, garante a continuidade dun patrimonio que se adapta sen perder esencia. Cantar era tamén un xeito de educar, de lembrar os nomes e as cousas, de marcar os ritmos do ano e da vida. Ao relatar como aprenderon das súas nais e avoas, e como elas mesmas ensinaron ás fillas, están construíndo un relato colectivo onde a muller rural ocupa o centro como axente activa da tradición. A súa percepción sobre os cambios sociais é lúcida e dolorosa: observan como o rural se despoboou, como a xente nova perdeu interese ou vergoña polo galego e pola tradición, e como as músicas foron absorbidas ou simplificadas polo folclorismo institucionalizado. Pero malia todo, manteñen viva a súa práctica e lembranza, conscientes de seren as últimas portadoras dun saber que xa non se aprende na vida diaria. Nas súas voces percíbese unha mestura de orgullo e alerta, de satisfacción e perda, de resistencia e despedida. Falan tamén do valor da gravación e da escrita, non para substituír o cantar, senón para asegurar que, cando non haxa xa quen cante, quede cando menos memoria de quen o fixo Son as propias cantareiras quen máis profundamente comprenden o valor do que sosteñen: non se consideran artistas, senón continuadoras dun fío que, sen elas, estaría a piques de romper. Reivindican, sen necesidade de discursos académicos, que o saber do pobo reside nos corpos e nas voces das mulleres, e que a tradición musical galega sobrevive grazas á súa constancia discreta. Mentres falan, cantan; mentres cantan, lembran; mentres lembran, transmiten. Son a voz da memoria e o eco do porvir.
martes, 8 de abril de 2025
Xela Arias
Nacida en Lugo en 1962 e criada en Sarria, Xela Arias constituíu unha figura esencial da renovación literaria en Galicia, cunha traxectoria que abrangue a poesía, a tradución e a edición. Filla de mestres e comprometida desde nova coa lingua galega, axiña se vinculou ao mundo editorial a través da prestixiosa Edicións Xerais, onde traballou como correctora e editora. A súa escrita destacouse por un estilo rupturista, introspectivo e marcado por unha intensidade emocional que non rexeita a carga ideolóxica. A súa voz poética resulta inconfundible pola radical sinceridade, a exploración do corpo e a identidade, e a forza expresiva que conxuga tenrura e rabia. Obras como Denuncia do equilibrio (1986), Tigres coma cabalos (1990), Darío a diario (1996) ou Intempériome (2003) revelan unha evolución estilística onde o experimentalismo convive co compromiso ético. A súa faceta como tradutora tamén foi salientable, xa que verteu ao galego autores como Camus, Kipling, Joyce ou Roald Dahl, demostrando unha enorme versatilidade lingüística e unha fonda sensibilidade intercultural. O seu labor tradutivo foi sempre unha extensión do seu pensamento artístico: un acto de recreación e resistencia, de diálogo entre culturas e linguas minorizadas. Na súa poesía, a cuestión do idioma aparece non como trazo folclórico senón como núcleo existencial e político, reflexo dun suxeito que se constrúe entre fendas, intersticios e contradicións. A súa obra combina lirismo salvaxe, crítica social, ironía e unha fonda reflexión sobre a identidade feminina, sempre desde unha perspectiva nada complacente. A relación co seu fillo, a maternidade e o corpo como territorio de memoria e loita son temas recorrentes que afondan na súa visión profundamente subxectiva pero tamén colectiva. No tocante á súa recepción crítica, durante anos foi infravalorada polas institucións e os medios canónicos, mais o tempo acabou por recolocar o seu legado no lugar que lle corresponde. A elección como autora homenaxeada no Día das Letras Galegas 2021 supuxo un recoñecemento póstumo á súa traxectoria audaz, inconformista e radicalmente moderna. A súa poesía circula hoxe con vigor entre as novas xeracións, grazas ao seu ton directo e unha estética que desafía convencións tanto formais como temáticas. Tamén no ámbito académico, a figura de Arias está sendo recuperada a través de estudos que exploran a súa dimensión feminista, postmoderna e poscolonial, poñendo en valor a súa ruptura cos códigos patriarcais da tradición lírica. En definitiva, Xela Arias representa unha das voces máis singulares, transgresoras e necesarias da poesía galega contemporánea, non só pola calidade do seu discurso literario senón tamén pola coherencia dunha vida entregada á cultura e á lingua. A súa palabra, intensa e afiada, segue a abrir camiños, interrogando o mundo dende a vulnerabilidade, a resistencia e a beleza do desacougo.
