O señor Merlín, asegún se sabe polas historias, era fillo de solteira e de nación allea, e veu herdado pra Miranda por unha tía segunda por parte de nai; pro facía disto tanto tempo que ninguén se lembraba do feito. Soio unha vella camareira de Quintás facía algo de memoria, de que sendo nena levańrona ao enterro dunha señora a Miranda, e tralo crego de Reigosa, que cantaba mui ben, ía don Merlín vestido de negro, agás unha gran bufanda colorada, e xa daquela tiña mi amo a barba branca. Tamén facía memoria a vella de que ía no enterro o conde de Belvís cunha gorra de plumas, i o seu enano de portacolas, e que viñeran mulleres de Lugo facer o pranto, i as máis mozas delas ían descalzas de pé e perna. Por don Merlín non pasaban anos, e disto queixábase coma dunha horamá, pro poucas veces, que o ser dil era aparentar mui franco i aberto, contento do mundo e parrafeador, e sorría mui doado: axudábanlle a ser franco os ollos craros, i aquela súa fronte levantada e señora, i hastra o aquel que tiña de aloumiñala coa man dereita cando che falaba. Era de poucas carnes, pro mui estribado no seu e garrido, e mui andador. Pro agora non ía a contar do señor Merlín, senón a facelo prospeito da súa casa, cando eu vivía en Miranda, posto de mozo de pasamán por once pesos ao ano e mantido, as zocas que gastase i os remontados de chaqueta e calzón, amén de catro pares de medias por aniñovo, dous brancos e dous negros. A primeira na casa, despoixas de don Merlín, era mi ama dona Ginebra. Era unha señora mui sentada, verán e inverno coa súa peleiriña negra mui bordada con abalorios. Tampouco era do país, e prendía algo na fala. Tiña un pelo loiro mui fermoso e longo, que recollía nun grande moño, e nunca vin pel tan branca como a súa. Outa, e máis ben gorda, tiña un gran andar, i era mui graciosa de seu no mando, algo súpeta eso si e por veces seca, pro mui mantedora da xente e do gado. Cásque se non saía da casa, e pola serán sentábase no salón, a carón do balcón grande, a bordar nun gran pano que ía envolvendo a poucos arredor dunha cana de prata. En inverno gastaba mitóns de lá, e polo verán de fío branco, mui calados e con froliñas bordadas. De cando en vez paraba de bordar pra rascarse o lombo cunha manciña de buxo que tiña, montada nunha varíña de avellán. Algo de tristura coido eu que levaba aquela señora Ginebra nos ollos mouros, e si sorría, non era en cada e cando, era como si pedise a esmola de que ti sorrises tamén. Dicían que era viuda dun grande rei que morréu na guerra, e que tivo a noticia por un mozo que estaba en Miranda probando un peite de ouro. De señorio era, e don Merlín señoreábaa ao falarlle, e na cociña non poñía man, coma non fora pra facer a colineta os días de festa. A min tomoume lei, i os domingos pranchábame un pano branco pra que me soase na misa. Cando viña a Miranda xente de copete, subían os hóspedes ao salón e bicábanlle a man, e dona Ginebra ensináballes o bordado, desenrolando o pano da cana de prata, i eu lémbrome do señor Deán de Santiago, cando veu a Miranda a mercar o quebranoes, con antiparras postas lendo no bordado, dicéndolle a mi ama que atopaba ao señor Tristán mui parecido e que dona Oriana cáseque falaba. Eu estaba na porta do salón esperando permiso pra ofrecerlle a Súa Señoría un vasiño de viño Getafe con biscoitos rizados. A man dos traballos quén a levaba era Marcelina, unha camareira de obra de corenta anos, regorda e pequeñeira, mui colorada, gran faladora e tiñana por cociñeira de mérito. Tiña man de todo, dos traballos da casa, da facenda grande e da miuda, das criadas e da labranza, da feira e dos pagos. Engalanábase moito coas novidades, e cando viña un señorito de visita, anque fora un algaribo, ficaba dil namorada por un mes. Pasaba por parenta do amo e sobríña do escribano da Azúmara, i o que máis lle gostaba, despois de que lle chamaran doña Marcelina, era que a créaran no segredo dos que íban e viñan onda o señor Merlín. —Ise cabaleiro que veu á noitíña era un correo de El Rei de Francia, que ten medo que lle malpaira unha filla. Coñecíno pola espora moura i unha chave de prata que traía ao cinto. Todo sabía Marcelina, tódalas señas dos que ían e viñan, i os sete pareceres que hai en cada historia. Pra min foi boa madriña no que latricaba burlándome de que eu andaba depenicando das mozas. Pra o cabalo Turpín e pra os cáns Ney e Norés, e máis pra ir a Meira e mandados, inxerir as cerdeiras e termar dos obreiros que viñan ás labouras, estaba Xosé do Cairo, que era un mozo mui outo i escanabeirado, do pelo mui brizo, os ollos pequenos e chiscos, mui bulrento; en home de tanta guinda pasmaban as mans pequenas i amadamadas que tiña, i era mañoso pra calquer argallada, e tamén tolo pola caza... Polo bulrento, non amistaba moito coa xente. Pro era destemido, e igoal saía con noite pecha pra Lugo, atallando pola fraga de Eirís, onde tódolos días o lobo saudía á xente. O can Ney durmía de cara ás súa cama, i a min comezoume a mirar ben cando o Norés, un can lontréiiro, mouro como a noite, pro coa gracia de ter as bragas brancas, reviraba por os alléos e mui solto pras do da casa, dou en vir ao meu camarote a facer noite. Eu adormecíame mui ben co aquel seu roncor seguido. Xosé do Cairo, fóra de argallada das súas toleas, era un home leal. Comía á mesa con nós, os probeiros nas ceas, quitándolle de mala gana a pucheira aos criados. Despois viña Manuela de Castro, de pelo roxo i a sida boa pequena, quieta nos beizos coma o leite cando arrefría, que morréu asubiando na ocidía e no trato da casa, e Celia, que fora moza do egre de Ouras, e estudía a fábrica i a forxa. E despois viña eu, que estaba ao mundo do señor Merlín. A casa estaba no couto de Miranda, i era grande e ben fallada, con un balcón sobre o camiño de Meira e solana á cara do sol, e preto á eira o forno de mi amo, que tiña ateigado dúas cámaras e por detrás unha correu pra bestas dos visitantes, que ista era do meu cuidado, tanto pra estar coma pra arrendar as iogas i os cabalos. Na cámara grande do forno, á senta de veludo verde, léndo no atril o libro das historias, recibía don Merlín aos leopoldes. Na gaiola de vidro asubiaba o escornabois, i da redoma do bálsamo de Fierabrás pingaba pola billa de buxo dourado de Monte novo, no vasiño de prata, o roxo e perfumado licor. Eu, cabo do atril, coa palmatoria na man, e entón don Merlín botaba a auga, ao áer, e polas follas dos libros sagrados, vago a vago, adiviñando os milagres do mundo. O gato Cebes, un gato alíñeo e cego, viña deitarse nos meus pés. Merlín e familia. Álvaro Cunqueiro.