Percorre coa lingua a liña de goma do papel de fumar. Consuma o pito. Acéndeo. O militante acende o pito e escoita, tras da xuntanza no sindicato, a recomendación de ir aló. Achégase aos vidros da fiestra e vese de barba medrada, olleiras violeta, beizos embarrados de café. O militante aínda é novo e está canso, após de toda unha noite de vela e de tensión. Saúda aos seus puño levantado e saí á rúa. As palmeiras do Posío estaban inmóbiles porque o 20 de xullo de 1936 Ourense estaba en horror de bochorno e os seus lumes interiores parecían reavivados. Naquel xardín agardara un día para saber se foron os primeiros bicos, cabo das pombas e do pavón real pavoneándose. Tal vez xa máis nunca ha haber para el Posío. O militante quita o suéter branco e pono sobre os ombreiros. Non intenta disimular a culata da pistola que se fai notar fóra do cinto. Bota a andar cara aló, o militante. Cara onde lle dixeran no sindicato. No sindicato, outros quedaban recibindo e mandando recados co veo do teléfono sen parar nas súas voltas acompañadas de sinos na catedral. O día anterior fora domingo sen repinique de sinos na catedral. O militante, desde a rúa da Burga, ve fumegar as augas do lavadeiro, un val da Barbaña sospeitoso de quentor de verdura; su o Salto do Can algún cipreste e algún pombal augustos, e choutas miserentas; acolá tres piñeiros mansos coma tres antucas xaponesas nun outeiro. Eis a patria visual do militante. As festas do Seminario estaban fechadas. Fíxolle o militante un signo de recoñecemento ao mancebo da botica de Román, Aurelio. Respondeulle este cun sorriso, de precaución, desde a interior, tralas reixas. A voz do Gobernador. —Onte, un só disparo. Presentes amados irmáns. Non vos ladee a praza. Compañeiros, xuramos ante a bandeira. Non sabedes por qué vos matamos. A Patria chámase España. Sólo lle queda a salvación da muller. O Goberno veu no interior. Observade. Está? Vós estedes? O Gobernador Civil. O Tenente Coronel Soto con sorriso convidativo, ollando cara aos homes armados, e os homes armados de ollos redondos. Viste o Goberno. —Vós estedes? O Tenente Coronel Soto, con sorriso convidativo, e os homes armados de ollos redondos. Viste o Goberno. —Vós estedes? O Tenente Coronel Soto, con sorriso convidativo, e os homes armados de ollos redondos. Viste o Goberno. —Vós estedes? O Tenente Coronel Soto, con sorriso convidativo, e os homes armados de ollos redondos. Viste o Goberno. —Vós estedes? O Tenente Coronel Soto, con sorriso convidativo, e os homes armados de ollos redondos. Viste o Goberno. —Vós estedes? O Tenente Coronel Soto, con sorriso convidativo, e os homes armados de ollos redondos. Viste o Goberno. —Vós estedes? O Tenente Coronel Soto, con sorriso convidativo, e os homes armados de ollos redondos. Viste o Goberno. —Vós estedes? O Tenente Coronel Soto, con sorriso convidativo, e os homes armados de ollos redondos. Viste o Goberno. —Vós estedes? O Tenente Coronel Soto, con sorriso convidativo, e os homes armados de ollos redondos. Viste o Goberno. —Vós estedes? Cando os abre, toda a luz da serra llos alampa. O militante está deitado coa barriga para arriba, no monte. A luz da serra cégao, si. A penas distingue uns píncaros pétreos enriba súa, un ceo de vidro azul, nubes pintadas coma panos de adeus. Volve pechar os ollos, o militante, e alí están de novo os compañeiros a rir, no despacho do Gobernador Civil. Pero agora están pálidos, os compañeiros. Están tristes. As súas figuras son caladas, case transparentes; evapóranse en rubores gaseosos. Mentres as faces dos amigos se esvaecen, sorrín para o militante. Dínlle: adeus para sempre, irmán. O militante quere reter a carón súa. O militante que permanece no despacho do Gobernador Civil, disfrutando da victoria. Non quer perder os seus amigos, o militante. O militante abre de novo os ollos. Está deitado naquel monte da Clamadoira, termo municipal de Nigueiroá. Pola mañá baixaran desde onda o Penagache. Ao seu carón, en terra, descansa o fusil automático. El tócalle ao cano, é tépedo e sol do día de primavera; arredor as froliñas azuis entre a carqueixa, neste monte de escaramuzas. Neste maquis. Érguese témero máis abaixo. A valgada da Clamadoira é un dente que lle entra a Portugal, estreito e longo. Zoan as abellas nos tobos da roca que aposúa o militante e ao pé dos carballos. Fantástico, o militante intenta un xesto de ledicia e de triunfo. Agora o militante pensa en voz alta. O militante soña e estivo ledamente a durmir. O militante soñou en descanso, e soña aínda. Pensa en azul cristal, coma esta goma do papel de fumar. Pende o pito cun isqueiro de mecha. Elixio, morto. Manuel Suárez, morto. Aníbal Lamas, morto tamén. Gómez del Valle, morto. Fuentes Canal, mortos. Todos os seus amigos asasinados, ou fuxidos. A figuración nas brétamas do monte, a ficción edificada contra a historia, semellaba integrar ao militante nun xogo algo ridículo. Nótase illado, nervioso, envergoñado. Porque, agora, o militante debe recoñecer que os camaradas que baixaran a proveer de tabaco e víveres que os enlaces deixaran en Tourém —ou como queira que os portugueses lle chamen a Turei— para a guerrilla ser abastecida.
O militante fantasía. Arraianos. Xosé Luís Méndez Ferrín
