Francisco Xosé Fernández Naval. Vou ler catro poemas de tres libros, unha naquiña de novela e un relato dun libro infantil e xuvenil. Os dous primeiros poemas son de Mar de Lira, o primeiro titúlase Ecoloxía: Pensar que, tendo o mundo tantos milleiros de anos, a memoria da destrución venza á miña propia memoria. Comentei cousas metendo un crego nunha fenda de séculos e enganchando pola gorxa un congro que precisou tres descabelos para morrer sorprendido pola tensión da historia. Costeira, quero ser barca relinga que reteña o teu sorriso, quilla coa que navegues, meu amor, en unha espera. Quero ser o fluído ronxel dos teus desexos, o constante elixir dos teus aloumiños, o destino das folerpas que a soidade ceiba no leito que compartes pero que non me acolle. Quero ser o mar que te respira, a mazá que non comes e que extrañas, a saudade mesma que te abraza. Morrería por te ver namorado cada novo amencer, por ser o peixe que escolles e acaricias, o xeo que fode á túa calor, a cuberta de espellos que te mira. Morrería por ti, amor. Bater de sombras: Un alento escuro ás veces vibra na imprecisión das sombras. É algo que nos posúe lentamente e sen cólera, unha impresión de ferro, unha teima calquera, a cobiza dun anxo desprovisto de luz, a pesadez do frío no interior dunha dúbida, un sorriso ignorado, a negación de ti. Disheches, ben anoite, eu non teño que facer na casa. Irei do teu lugar ao teu baleiro, tránsito azul por entre a néboa dos teus ollos cegos. Percorrerei o val da luz, aberto á escuma, o bosque de canción e de sombra, o río teu sosegado de veas e palabras. E non me perderei, porque nacín das túas raíces húmidas. Do silencio feliz, na flor dos días, na sorte de ter sido de ti. Da novela Alma e o mar, un anaco do capítulo primeiro, La ciénaga: Nacer xa era vida. Esa foi a primeira idea que lle ocorreu ao ver a mancha tinguir de cor a superficie do mar. Chamoulle a atención a concentración de arroaces nunha área tan limitada, sen se desprazar, como adoitaban facer. Arroaces ou golfiños. Nunca aprendeu a distinguir ben unha especie da outra. Algúns exemplares movíanse en círculo, outros permanecían inmóbiles no centro e uns poucos, por fóra, xogaban e daban chimpos como de alegría, pero sen se afastar do grupo. Non era a primeira vez que os vía, arroaces ou golfiños, voraces, dando voltas, saltando, batendo contra as augas e provocando unha explosión de escuma. Dixeranlle que se comportaban así cando atopaban un gran banco de xardas ou sardiñas que nese tempo entraban na foz. Pero o que contemplaba hoxe era distinto. A superficie calma do mar semellaba un espello. Longas liñas de nubes altas e difusas debuxábanse como apegadas dun ingrávido azar. Parían as femias, pensou, observando a mancha avermellada en que nadaban. Sangue e placenta na tona da auga en calma. Imaxinou as crías abandonando o útero e xa nadando. Nacían sabendo. Ao cabo da tarde, espertara unha lixeira brisa. Sentiu un calafrío. Estaba soa na praia inmensa. Sen dubidar, espiuse e bañouse no mar fértil procurando achegarse o máis posible ao círculo da vida. Dos Contos da aboa Pepa, Os paxaros: Agora, de maior, a aboa Pepa atesoura moitas lembranzas. O seu médico, que lle ten cariño, recomendoulle escribir os recordos para non esquecer as cousas bonitas que viviu. Ela mercou un caderno decidida a anotar nel o que máis lle gustaba lembrar, sobre todo de cando era nena e se erguía cada día coa sensación de que vivía nun xardín de cores e alumios. A primeira notación foi esta, escrita con lápis, coa súa letra ordenada e redonda: O día que saín da casa para ir ao médico, nos arames da luz estaban como cinco andoriñas. O que me fixo lembrar a miña xuventude, cando tiñamos na casa catro niños dentro do patio. O avó prohibíanos tocar os niños e nós obedeciamos. Chiaban e voaban todo o día e a min moito me gustaba escoitalas dende a cama cando rompía a madrugada. Si, no patio da casa sempre aniñaron as andoriñas. Facíano dende antes de nacer eu, e aínda o fan agora. Chegan ao principio da primavera, entre marzo e abril, e constrúen niños de barro. Veñen de moi lonxe, dende algún lugar de África. As andoriñas nais depositaban nos niños os ovos que chocan durante días. Poñen dúas postas antes do verán. Pasado o tempo de incubar, nacen as crías. Cando aprenden a voar, acompañadas dos pais, entran e saen do patio e enchen o aire de rechouchíos. Velas voar e escoitalas piar é unha festa. A aboa Pepa tiñalles cariño porque eran os paxaros da casa e tamén porque, segundo lle contou alguén, unha andoriña cuidara da estatua dun príncipe esquecido situada na praza central dunha cidade. Por descansar, a andoriña pousara nela cando estaba de viaxe de regreso cara África e viu que choraba. O príncipe da estatua estaba triste porque na súa cidade había moita xente que pasaba necesidades. A andoriña aceptou ser a súa mensaxeira. Da súa parte levou os tesouros ás casas máis pobres: a unha, o corazón, que era un rubí; a outra, os ollos, que eran esmeraldas. Tamén o diamante do anel e a coroa, que eran de ouro. Pepa, de nena, ollaba as andoriñas do patio e pensaba que algunhas podían ser parentes daquela que axudou ao príncipe. Na primavera tamén chega a meixengra, un paxaro pequeno de cores branca, negra, verde e amarela, que ten por canto un rechouchío alegre como un repenicado. A meixengra aproveita os ocos que se forman entre as pedras da palleira para facer o niño e gústalle ollar o ceo empoleirada na cima das freiteiras. O avó Vintil, que sabía moito de paxaros e tamén de ditos e refráns, cando vía a noxada Pepa dicíalle: «Semellas unha meixengra en día de chuvia». Outro paxaro que admiraba era a bubela. Chámaselle así polo seu canto: bu bu bu, bu bu bu. Tamén voa dende África cara o norte para pasar o verán e ter as crías. A bubela sempre fixo niño no bosque de piñeiros que hai por detrás da casa. Din que a bubela é un paxaro carrañento ao que lle cheira mal o niño, pero a aboa Pepa sempre a considerou un paxaro elegante e fermoso, tanto pola cor das plumas como polo garboso penacho que luce sobre a cabeza. De todos os paxaros que chegan co bo tempo, o máis listo lle pareceu sempre á aboa Pepa o cuco. «É listo como un cuco», escoitaba dicir de nena, pero ela e as amigas, logo de darlle a volta ás palabras, inventaron esta frase: «É cuca como un listo». O avó contoulle que o cuco pon os ovos nos niños doutros paxaros. Mentres llos chocan unha parella de carrizos ou de paporroibos, pensando que todos os ovos son seus, el canta, empoleirado nas gallas altas dos piñeiros. Sempre pensou que o cuco era diviño porque, cando escoitaban cantar, dicíanlle: «Cuco rei, cuco rei, cantos anos vivirei?», e, se se contaban as veces que o paxaro repetía o cucar, un podía descubrir cantos anos ía vivir. O avó Vintil contaba unha historia sobre o cuco do tempo en que os animais falaban. Resulta que estaba o cuco pousado na súa galla, cando por debaixo pasou alguén que coñecía. «Onde vas?», interesouse, moi educado, o cuco. «Boa sega», respondeu o camiñante. «Pois que che vaia moi ben», dixo o cuco, por se amosar amable. «E logo, ti non ves?», preguntou o outro, nun ton provocador. O cuco respondeu. Quedou un entrecortado como pensando, e ao cabo contestou: «Se está de sol, terei que me poñer á sombra. Se está anubrado, terei que cucar. Pero se chove... se chove, vou», afirmou sabendo que con chuvia non se falla a sega. «Por iso dicimos que o cuco é moi cuco», engadía o avó de Pepa.
