Setenta anos dos Eidos

Saíu do prelo en agosto de 1955 e fixo de Novoneyra un autor famoso “cando máis gusta selo, dos 25 aos 30 anos”, dicía o mesmo poeta. “O libro vai, flúe”, escribiu Otero Pedrayo meses antes da publicación nas páxinas de La Noche, avanzando o que sería o destino dunha obra que, como as augas, rube, baixa, camiña subterránea e aflora pola segunda metade do século XX, por entre outros libros do autor, con sete edicións distintas da súa man tamén no 1974, 1981, 1985, 1987, 1988 e 1990. “Estades fritindo un peixe vivo”, dixera Carlos Maside aos primeiros editores de Galaxia. Así xustificaba o seu amigo, o pintor que o unira coa xeración trabada das vangardas polo golpe de Estado, a teima do poeta en facer cambios ata o último momento. Dende moi cedo debeu ser para Novoneyra un libro en curso, que catro meses despois de dalo ao prelo escribíalle a Ramón Piñeiro que Os eidos seguían medrando “e definíndose cada vez máis”. Compartía Novoneyra co seu amigo Carlos Oroza esa certa reticencia á palabra impresa, a todo o que ela poda: a entoación, o grafismo do caligrama, a variación da Lingua-Fala, a liberdade da lingua sen mans. E tamén, a teima. Respondía en 1993 nunha entrevista a Olga Patiño Nogueira: “Eu sabía que había cousas escritas en min que a palabra xusta aínda sen deter o pensamento. É dicir, que tiña que buscar máis dunha década, ás veces máis de dúas. De aí a constante reelaboración e progresiva precisión dos poemas de Os eidos e que estas non sexan caprichosas nin obedezan a unha precisión e formalismos vanos”. Para seguir o curso dese río que son Os eidos poderiamos falar de distintas capas, de diferentes estratos. Do caudal, por exemplo, seguindo as amencias que tanto gustaban a Novoneyra por xa dar noticia dun “posible distinto”: así, fronte aos 81 poemas da edición de 1955, a última suma 196. Do seu movemento na páxina, que primeiro os fai baixar, logo subir, e finalmente facer unha onda, coma o do Courel. “Si, algo, algo, algunha significación profunda debe ter para min a distribución do poema no espazo da páxina”, dicía o poeta por esa manía de pegarlles voltas. Ou da puntuación, que cambia en todos os poemas ata a edición de 1981, nunha respiración sen dúbida axustada polos centos de lecturas en voz alta, por algunhas delas da memoria cultural e sociopolítica do país. Outras veces un pequeno cambio produce un xiro copernicano, como ese “Courel dos tesos cumes que se ollan de lonxe!” de 1955, que pasa a ser “Courel dos tesos cumes que ollan de lonxe!” en 1981, porque son os cumes os que nos miran, porque o humano non é o centro. Outros ciclos de escritura tamén deixaron pegadas no libro, como a palabra revolucionaria da Letanía da Galicia —talvez o poema, xunto co Vietnam Canto, máis paradigmático do espírito do 1968 en Galicia— e a palabra solta de Poema Mundo Laxeiro, no que tropelea o barroco e a muiñeira e que o poeta dedicou ao pintor que ilustrara a segunda edición. Nel están tamén as cicatrices da ditadura. O tempo e o espazo de enunciación, cravados no poema: “O Ferrol/8 da mañá/10.03.1972”, cos nomes de Amador Rei Rodríguez e Daniel Niebla García, e con eles a dignidade fronte aos fusís. Ou o de Daniel Pino, e con el todos os presos políticos da cadea franquista. Tamén a propia biografía do poeta entrou en diálogo co libro, cos poemas da neve a “Elba que veu pro Courel”, ou con “Branca Uxío Arturo”, que quedarán “no futuro/que siga o pasado/E ti Galicia a durar/aunque se funda o lousado/e caia neve no lar”, coa fenda desa agonía do rural, para o poeta “a ferida máis quente de Galicia”. Todo quedou en Os eidos. E tamén todos quedaron nel. Se na primeira edición son só catro os nomes de persoa que aparecen, na segunda parte suman xa 40, e na edición conxunta de 1981 contamos 63. Nomes que enchen unha praza, república de nomes, un país como suma de singularidades, que marcan a traxectoria do poeta e pespuntan o libro no curso cultural e sociopolítico da segunda metade do século XX, onde se mantivo sempre presente. Preguntábase Maurice Blanchot por ese xesto que leva un autor a pasar polo xa escrito, a volver dicir, a volver escribir, e establecía a súa razón de ser no imposible cara ao que a obra se dirixe, á súa tensión, o seu corazón. Cantas veces tamén dixo o poeta que a súa poesía non tiña que ver coa paisaxe, que non era “unha contemplación branda da terra”, senón un canto tenso, como tensa era a atención que a atención levaba: “Quizais é o que sostén a tensión do libro, ese ir á terra buscar un soporte non enganoso”, díxolle a Emilio Araúxo. O souto aos pobos, a mesma busca dunha posibilidade de relación, en Folga Xeral Contra da Historia: “O que reduce o home é o mesmo que reduce o bosque, o souto. Unha crecente confusión sobre o límite do colectivo”. Iso que non está dito aínda, que sempre está por dicir, os soños testemuños dos que dá noticia a mirada: “Qué é a coto do ucedo?/Van os tesos pro inverno/...É a serra que o ceo se enleva?/É o ceo que baixa?/É a nebra ou a brétama da ollada?/Non sei en que agarda a terra/Qué agarda a alma./Eu ben sei que a certa é a seguranza./Eu non sei en se certa a seguranza./Eli ónde ollar vai e ven un xeito/ hai algo certo./Ben o soupo de neno ó ollar primeiro/ E inda ha volver teimar a teima./Por onde me veo esta certeza?/heina volver perder e volver ela”. Así tamén volven Os eidos, sempre por dicir, no son continuo da súa corda tensa. A atención crítica que tiveron durante ese medio século seguíronse sumando edicións e achegas, algunhas delas propiciadas polo Festival dos Eidos. Un dos poetas que hoxe recita nesta cita na casa natal do poeta en Parada do Courel, Mohamad Bittari, está traducíndoos ao árabe. Para eses eidos cos que Novoneyra nomeaba os “espazos íntimos, as fincas preto da casa” atopou o equivalente nas terras de Damasco. Cando as árbores se xuntan para dar unha sombra, o bustan, basatín en plural. Dicía Novoneyra que el non tiña preferencia por ningún dos seus libros, pero que os galegos escolleramos Os eidos, talvez por un fondo de memoria común, que é tamén memoria da nosa “condición como seres que pertencemos ao núcleo ou entraña dun planeta, ao mundo da súa codia e aos ceos distantes”, como indicou Chus Pato a propósito do libro. Unha memoria que volve sempre, e contra a depredación da terra e o espolio do planeta, estende o seu “tecido de eros”: “Gran boi deitado/serra do sol/onde eu son/ca luz o campazo!”. E tocamos o lombo dese boi, e é xa o poeta quen nos mira sempre dende o outro lado da montaña, que nos ensinou a amar.

Álvaro Cunqueiro

O señor Merlín, asegún se sabe polas historias, era fillo de solteira e de nación allea, e veu herdado pra Miranda por unha tía segunda por parte de nai; pro facía disto tanto tempo que ninguén se lembraba do feito. Soio unha vella camareira de Quintás facía algo de memoria, de que sendo nena levańrona ao enterro dunha señora a Miranda, e tralo crego de Reigosa, que cantaba mui ben, ía don Merlín vestido de negro, agás unha gran bufanda colorada, e xa daquela tiña mi amo a barba branca. Tamén facía memoria a vella de que ía no enterro o conde de Belvís cunha gorra de plumas, i o seu enano de portacolas, e que viñeran mulleres de Lugo facer o pranto, i as máis mozas delas ían descalzas de pé e perna. Por don Merlín non pasaban anos, e disto queixábase coma dunha horamá, pro poucas veces, que o ser dil era aparentar mui franco i aberto, contento do mundo e parrafeador, e sorría mui doado: axudábanlle a ser franco os ollos craros, i aquela súa fronte levantada e señora, i hastra o aquel que tiña de aloumiñala coa man dereita cando che falaba. Era de poucas carnes, pro mui estribado no seu e garrido, e mui andador. Pro agora non ía a contar do señor Merlín, senón a facelo prospeito da súa casa, cando eu vivía en Miranda, posto de mozo de pasamán por once pesos ao ano e mantido, as zocas que gastase i os remontados de chaqueta e calzón, amén de catro pares de medias por aniñovo, dous brancos e dous negros. A primeira na casa, despoixas de don Merlín, era mi ama dona Ginebra. Era unha señora mui sentada, verán e inverno coa súa peleiriña negra mui bordada con abalorios. Tampouco era do país, e prendía algo na fala. Tiña un pelo loiro mui fermoso e longo, que recollía nun grande moño, e nunca vin pel tan branca como a súa. Outa, e máis ben gorda, tiña un gran andar, i era mui graciosa de seu no mando, algo súpeta eso si e por veces seca, pro mui mantedora da xente e do gado. Cásque se non saía da casa, e pola serán sentábase no salón, a carón do balcón grande, a bordar nun gran pano que ía envolvendo a poucos arredor dunha cana de prata. En inverno gastaba mitóns de lá, e polo verán de fío branco, mui calados e con froliñas bordadas. De cando en vez paraba de bordar pra rascarse o lombo cunha manciña de buxo que tiña, montada nunha varíña de avellán. Algo de tristura coido eu que levaba aquela señora Ginebra nos ollos mouros, e si sorría, non era en cada e cando, era como si pedise a esmola de que ti sorrises tamén. Dicían que era viuda dun grande rei que morréu na guerra, e que tivo a noticia por un mozo que estaba en Miranda probando un peite de ouro. De señorio era, e don Merlín señoreábaa ao falarlle, e na cociña non poñía man, coma non fora pra facer a colineta os días de festa. A min tomoume lei, i os domingos pranchábame un pano branco pra que me soase na misa. Cando viña a Miranda xente de copete, subían os hóspedes ao salón e bicábanlle a man, e dona Ginebra ensináballes o bordado, desenrolando o pano da cana de prata, i eu lémbrome do señor Deán de Santiago, cando veu a Miranda a mercar o quebranoes, con antiparras postas lendo no bordado, dicéndolle a mi ama que atopaba ao señor Tristán mui parecido e que dona Oriana cáseque falaba. Eu estaba na porta do salón esperando permiso pra ofrecerlle a Súa Señoría un vasiño de viño Getafe con biscoitos rizados. A man dos traballos quén a levaba era Marcelina, unha camareira de obra de corenta anos, regorda e pequeñeira, mui colorada, gran faladora e tiñana por cociñeira de mérito. Tiña man de todo, dos traballos da casa, da facenda grande e da miuda, das criadas e da labranza, da feira e dos pagos. Engalanábase moito coas novidades, e cando viña un señorito de visita, anque fora un algaribo, ficaba dil namorada por un mes. Pasaba por parenta do amo e sobríña do escribano da Azúmara, i o que máis lle gostaba, despois de que lle chamaran doña Marcelina, era que a créaran no segredo dos que íban e viñan onda o señor Merlín. —Ise cabaleiro que veu á noitíña era un correo de El Rei de Francia, que ten medo que lle malpaira unha filla. Coñecíno pola espora moura i unha chave de prata que traía ao cinto. Todo sabía Marcelina, tódalas señas dos que ían e viñan, i os sete pareceres que hai en cada historia. Pra min foi boa madriña no que latricaba burlándome de que eu andaba depenicando das mozas. Pra o cabalo Turpín e pra os cáns Ney e Norés, e máis pra ir a Meira e mandados, inxerir as cerdeiras e termar dos obreiros que viñan ás labouras, estaba Xosé do Cairo, que era un mozo mui outo i escanabeirado, do pelo mui brizo, os ollos pequenos e chiscos, mui bulrento; en home de tanta guinda pasmaban as mans pequenas i amadamadas que tiña, i era mañoso pra calquer argallada, e tamén tolo pola caza... Polo bulrento, non amistaba moito coa xente. Pro era destemido, e igoal saía con noite pecha pra Lugo, atallando pola fraga de Eirís, onde tódolos días o lobo saudía á xente. O can Ney durmía de cara ás súa cama, i a min comezoume a mirar ben cando o Norés, un can lontréiiro, mouro como a noite, pro coa gracia de ter as bragas brancas, reviraba por os alléos e mui solto pras do da casa, dou en vir ao meu camarote a facer noite. Eu adormecíame mui ben co aquel seu roncor seguido. Xosé do Cairo, fóra de argallada das súas toleas, era un home leal. Comía á mesa con nós, os probeiros nas ceas, quitándolle de mala gana a pucheira aos criados. Despois viña Manuela de Castro, de pelo roxo i a sida boa pequena, quieta nos beizos coma o leite cando arrefría, que morréu asubiando na ocidía e no trato da casa, e Celia, que fora moza do egre de Ouras, e estudía a fábrica i a forxa. E despois viña eu, que estaba ao mundo do señor Merlín. A casa estaba no couto de Miranda, i era grande e ben fallada, con un balcón sobre o camiño de Meira e solana á cara do sol, e preto á eira o forno de mi amo, que tiña ateigado dúas cámaras e por detrás unha correu pra bestas dos visitantes, que ista era do meu cuidado, tanto pra estar coma pra arrendar as iogas i os cabalos. Na cámara grande do forno, á senta de veludo verde, léndo no atril o libro das historias, recibía don Merlín aos leopoldes. Na gaiola de vidro asubiaba o escornabois, i da redoma do bálsamo de Fierabrás pingaba pola billa de buxo dourado de Monte novo, no vasiño de prata, o roxo e perfumado licor. Eu, cabo do atril, coa palmatoria na man, e entón don Merlín botaba a auga, ao áer, e polas follas dos libros sagrados, vago a vago, adiviñando os milagres do mundo. O gato Cebes, un gato alíñeo e cego, viña deitarse nos meus pés. Merlín e familia. Álvaro Cunqueiro. 

Marcial Valladares

Era unha tarde a mediados de outono do mil oitocentos cincuenta, tarde apacible que gusto e melancolía daba a un tempo; gusto, porque sentíndo estaba todo, fixérase a vendima e, anque pouco e de uvas apestadas, fervía xa o mosto nas bodegas, maduro millo segaban os labradores nas súas veigas e nos soutos, gardando os rapaces as castañas, apañaban os degaros que aquí e acolá caían dos ourizos; melancolía, porque case ningunha gala, ningún encanto restaba xa da primavera e verán; montes e campos sen floríñas; terras, onde o centeo e trigo verdearan áridas, ou de color raxado; froiteiras, sen froita nos eidos; bosques e carballeiras, inda verdeando, si, pero en silencio e mostrando tal cal rama niños de paxaros viaxeiros que alí cantaron; viñas, coa folla medio amarele e entre os viñeiros, ou na enramada, mofo anunciando o parporrubio a vinda do triste inverno. Era unha tarde, en fin, e tres señoras, Otilia, súa nai e Adria, doncela desta, saíndo, a cousa das dúas e media, de Santiago, marchaban por Sar abaixo dereito a Angrois, todas en bestas de alugamento e acompañadas de Leto, alugador birollo, de poucas falas e que, mangas de camisa, ía braceando diante. Otilia, a máis nova das señoras, rompía a marcha despois de Leto. Nena de dezaseis anos, esvelta coma unha abrótea, era de cara longuiña, branco-rosada coma a margarida das herbeiras; ollos negros e lucintes coma acibeche; nariz, delgadiño, cal o pico da lavandeira, ou cauda-trémula, e a súa graciosa boca, semellante ó gomo da viña que empeza a abrir e mostra o tenro racimiño, mostraba tamén filas iguais de esmaltados dentes, a través de vermellos beizos. Levaba na cabeza un sombreirete de fina palla, color de trigo, con pluma verde, abrigando as frebas do seu cabelo castaño-escuro; corpiño de seda negra, con escotada manga, e un encarnado faldón de alpaca, con moito voo, tanto que, non podendo recadalo, caía polas ancas da fogosa mula que montaba. Seguía logo nun cabalo tordo a nai de Otilia, fachendosa señora duns corenta anos, seria e algo picada da variola, pero de fisonomía nada vulgar e con trazas de bonachona. Levaba tamén na cabeza un sombreirete de palla, color café, con plumas azuladas; por traxe, un vestido de meiríño, color de pasa, e, sobre el, unha manteleta de raso negro, con floco de cordón. Por último, noutra fogosa mula ía a doncela Adria, moza arrogante de trinta abrís e ollos gacios, fresca coma un poexo, alegre, cal mañá de verán. Un pañiño de seda, color limón, adornaba a súa cabeza, cuberta de pelo negro, coma unha amora, posto en rodetes de anchos cadrelos, e consistía o seu traxe nunha bata de carreiros azuis en fondo branco. Chegadas, en efecto, a Angrois, collen cara a Santa Lucía; atravesan este lugar e, deixando á man esquerda a igrexa de Marrozos, soben á Susana, onde Leto suaba xa polo a pelo, non porque sol, nin moita calor fixese, si porque de firme picaban as señoras, caladas todas e como a maneira de preocupadas. Distantes unhas doutras algún tanto, camiñaron así ata a Gándara, sitio que, fronte da taberna, parou Leto e, parando tamén aquelas deu cartos a nai de Otilia ó alugador, para que bebese. Bebeu este un gran vaso de tinto do ribeiro e Otilia, namentres, acercándose a Adria, díxolle a media voz con semblante triste: —No voy a gusto. Siento, a ratos, incomodidad en todo el cuerpo y se me figura que no paso de esta noche. —¡Bah, bah! Déjese V. de aprensiones. Venimos de comer, picamos mucho y alguna alteración es consiguiente, mas nada significa. —Adria mía, desengáñate y cree lo que te digo. Siento una cosa que no sentí jamás. Prepárate y ni un instante me abandones. —No piense V. tanto en eso. Vayamos más despacio y, luego que en casa estemos, venga lo que Dios quiera. Máis despacio, pois, dende a Gándara, e sempre polo camiño antigo, que aberta non estaba aínda a estrada que existe agora, pasan a ponte Buzacos, sobre o Texo, e de alí toman á Picota, Otilia, rompendo a marcha, coma antes, Adria, dando a dereita á nai daquela e falándolle desta sorte: —Señora, Otilia no va buena y teme lo que sabemos, pero témelo esta noche misma. —Nada de extraño tendría eso y, por mi parte, voy dispuesta a todo. ¿Qué te dijo? —Que me prepare y ni un instante la abandone. —Ni yo la abandonaré. Soy su madre y en mis oraciones pido a Dios por ella. ¿Qué culpa tiene la pobrecilla de lo que la está pasando?

Luís Pimentel

 

PASEO

 

De sutaque sorprendín á mañá entrando na vila, cantando da mao da fina chuvia. Cos pés espidos e mollados viña dos camiños verdes, profundos. Dedos de vento transparentes, baleiros, en bruñidas bandexas. Skerzo da zoca na acera. Leda canción. E debaixo do mantel de liño fresco a muller do obreiro leva as doce campanadas. Unha canción que se cae e se levanta. O polvo nas alas e tamén o ceo. Unha canción tan lonxana e lene como a sombra do aire sobre a herba. Hasta min chega tan só en anacos; mais eu enténdoa exaita i enteira, como a sombra do aire sobre a herba.

 

PANTOMIMA

 

Dádeme, dádeme ise gran piano lustroso, pulido polas noites… Aquí, baixo dos piñeiros, e un mar cercán. Desprovisto da miseria e desa probeza despreciable, morto xa Pierrot, non convidees aínda á lúa. E Laforgue en triste provincia, aforcado dun piñeiro cárdeno, polichinela enfariñado; pingando xelo os seus pés ispidos, mortos os eus escarpís (fermosos estuches de xoias frías). O xuez, o forense e mailo aguacil, a tiseira das autopsias con que logo cortan os mirtos nos xardíns choídos.

Pedro Feijoo

 

Non era nada difícil entenderse con aquela muller. Coma se fose un xogo, era sentido tan natural e tan lóxico que resultaba imposible imaxinar que puidese ser doutra maneira. Nuns poucos minutos falabamos a mesma lingua, e a súa voz parecía chegarme limpa, directa, sen matices, sen filtros. E daba gusto. Nun principio baixaba os ollos, deixaba escapar un sorriso, calaba. Mais de súpeto comezaba a falar, sen prexuízos, sen vergoña, sen reparo. E falaba e falaba e falaba... e eu escoitaba, atento, absorbido, como se aquel monólogo fose unha corrente de auga limpa, arrastrándome. Tiña o don. A arte de principiar unha historia onde non había nada, de facer de principio aquilo que non era máis que unha simple lembranza, un recordo esvaecido. Dona Isabel tiña o don de tecer un conto no baleiro. Porque por riba de calquera outra cousa, Isabel Lobeto era unha contadora de historias. Iso era, nada máis e nada menos. Unha muller capaz de dar sentido ao absurdo, de atopar un fío condutor nas liortas da memoria, de reconstruír cada detalle, de fiar os recordos coma quen tece un pano, sen deixar nada fóra. E iso, daquela mañá, naquel cuarto, era un don salvador. Porque por fin, por primeira vez en moito tempo, alguén conseguía escoitarme sen interromper, sen engadir, sen roubarme as palabras. Aquel silencio era ouro. E ela... ela era única.

María Reimóndez

Todo empeza sempre nunha lagoa. Velaí está nadando, as augas azuis con oucas bailando no fondo, a sombra das árbores, o vento fresco... logo, pouco a pouco, empeza a flotar e flotar e flotar ata saír voando da auga e subir por enriba da lagoa e das árbores. Voa, voa e voa cun estúpido sorriso de felicidade na cara ata que... soa o espertador e volve caer de repente nunha cama dura e nun corpo sólido. E tan sólido. Hoxe volve ter ese estúpido soño que non sabe de onde saca porque de seguro que as oucas son noxentas e pegaxentas como non se pode imaxinar, e precisarían unha boa man de desengraxante para que quedasen como novas. Así que non cre que lle gustase. Se cadra en todo o asunto ese do soño hai unha reminiscencia a un pasado remoto, a cando os pais tiñan o bar na aldea e ela se cadra foi bañarse algunha vez ao río. Mais non o tiña claro. Iso quedáballe demasiado lonxe xa. Toca erguerse. —Manuel, arriba! —grita case de broma, pesada. ¡Joer! —segue a lista mental das cousas que hai que ir facendo—. Vou poñer a radio, prepararei a bolsa mentres se ducha. Logo decatarase de que non trouxo a toalla. Seguro que lla pido eu, algo ben pensado. Despois toda ela vai limpar a cociña, disposta a toda velocidade. Días así. Agora a correr o pan, déixome un ben igualado. Dixéronme que podes pasar máis aló de... Onde estás? O papel albal? Aquí por sitio; Maidé? Que lle botacha ao demo do boc... dilo hoxe? Non sería outra vez xamón? Claro que si. Démo te comía! Estou do xamón ata aquela parede de plástico, unha bolsa de plástico, unha das pequenas. As que me dán para meter no lixo son demasiado grandes. Vélaí vai. Ah, ten razón; agora que me decata non renumeramos o xamón, non che hai outra. Dúas cenar hai. Como vai ser... retrocúballe a nai. —O de tamaño non é tan importante, iso pode amañarse. Pero o de ser rara non. Ti... —agora a avoa diríxese á nena, que se bota e, traballadora! Xa vai cos así. E nai, decatándose da súa desgraza invisible. —O de tamaño, grandona coma min, non? —preguntaba a avoa Maidé, coma se lle fixeran un piropo, que llo era, e díselle así. Non ben acaso. E a nai, decatábase da súa desgraza, sempre en bucle. —Fíxase da avoa, eh, Maidé? Veña, ponte a parolar. Diante do espello está novamente xa nunha enmarañada rede de complicada vida. Hoxe vou ir contigo ver como queda, a ver, que anda! E díxolle que porque daquela non se atopaba nin a medida. Ningúen quixo mandar facer outra. Que considerada son. Pra ti as mesas lonxe. Tremble. Mellor así. Se cadra máis veces fican entrando goma no lume, sen quedar nin nada. Eu dígoche tal. Fíxate. Maidé sempre aí, con medo, como nunha película, aquela cámara metida sempre no costume de relacionar sempre a propia vida. O día da Matilde: como se non lle engadese nada. 

Xavier Queipo

Naqueles tempos de continuas viaxes e de chuvias, vivía eu en Bruxelas, vórtice e capital de Europa, cidade probeta onde se decanta o sarrio das culturas, prodixio do bilingüismo militante que enfrentaba naquela urbe, supostamente cosmopolita, os máis baixos e intransixentes instintos de dúas comunidades lingüisticamente diferenciadas e politicamente irreconciliables; os flamengos, de futuro económico e reproductivo, e os valóns, de historia de mando e decadencia de puxos. Eu vivía, mal que ben, naquela paranoia de linguaxe bifocal (Poussez-Duwen, Tirez-Treken, Sorte-Uitrit, Avenue-Laan, Grand-Groote, Arts-Kunst, Rue-Straat, Loi-Wet, ...), sen poder tomar partido por ningún dos litigantes, convencido como estaba do dereito de ámbolos pobos a fala-la súa lingua, e convencido tamén, davvero, da arbitrariedade histórica de constituíren un mesmo estado. Daquela, un bo día (parte da cualificación é automática e a frase a pé feito, outra, sen dúbida, producto da escritura demorada que dá oportunidade a reflexións e a medidas, a correlato e meditada adxectivación. Ámbalas dúas presentes e fundamentais, como dirección e azar, como destino e circunstancia), fun comisionado polos un xefes (pluralizo para ubicalos, para dar impresión de ser un minchiña na escala de poder, por ese pracer íntimo de adopta-lo rôle de vítima), e por un período de dúas semanas, a unha misión de rutina no Norte de Francia. Logo dunha primeira semana, na que resistimos con certa cachaza os labirínticos atrancos que puxo ante nós a sofisticada burocracia francesa, tan tributaria do pasado napoleónico de imperio e grandeur, de pentágono inscrito en círculo perfecto, había que lle dar unha saída á nosa humanidade, ó outro lado que ficara aferrollado por tanto formalismo e tanta diplomacia. Como queira que tiñamo-la fin de semana libre e quedábamos en Normandía —terra de queixos e de mazás, de peixe fresco e historia de conquista e cabalería— pareceunos unha boa idea visita-lo Mont Saint-Michel, fortaleza que se ergue no cumio dunha rocha no medio dun impresionante esteiro, no que se ensarillan, en ensamblaxe hídrica e inestable, tres ríos: o Sée, o Seleune e o Couesnon, sendo este último o que orla o monte polo seu lado sur, separando Normandía da Bretaña. O curso dos ríos ten mudado no decorrer dos tempos, coma fronteira lábil e movimentada, con resultado de liortas e disputas, de fronteiras de por vida e outros males incurables do nacionalismo excluente. Cruzámo-lo istmo que une o Mont Saint-Michel coa terra firme e deixámo-lo noso Peugeot ás portas mesmas da fortaleza. Ascendimos con parsimonia as encostas empedradas e húmidas, as ruelas angostas e fistulárias, as escaleiras de pedra labrada na rocha nai, os fragmentos dunha lenda de liortas e de anxos, ata chegarmos, co cansazo pneumático que marca a traza dos xemelgos, ó pé do edificio emblemático da abadía. Pagámo-la entrada —rito necesario, imposto cultural que debería dar dereito a máis satisfaccións cá o feito de soportar que un funcionario, autómata e soberrecio, poña cara de hidra atópica ou de estaxirita romántico e alado deixándote franquear o recibidor, e mirándote coa mesma autosuficiencia que se te concedese un gran privilexio ou unha dádiva exclusiva. Entramos, pois, co pé mudado e poucas ganas de ficar, pero xa mesmo nos puxemos a navegar sen compás por salas inhospitais e vastos corredores, por torreóns ameados de patios xeométricos, de escalas helicoidais e portas que levaban a ningures, so teitos amansardados ou estreas bixeminadas, entre galpóns venteados e sucios e escuros calabozos intuídos soamente na profundidade cega duns chanzos con cancelas de ferro forxado. Saímos a visitar xardíns mal coidados que deixaran atrás un esplendor posible de roseiras e glicinas, de herbas multicolores e aromas de lavanda, de sebes ordeadas e labirintos clásicos, de fontes descacadas con mármores denegridos e xaspeados de barola, de fentos medrando como báculos vexetais e pilosos. Deleitámonos coas raiolas que entraban nas solainas, presintindo as lareiras na escuridade chafranada de salas enormes sustentadas por columnas redondas e masivas, ollamos para paredes lisas soportadas, na súa pretendida fraxilidade, por contrafortes dobres e macizos, sentímo-lo chifrar do vento nas angosturas da pedra. Detivémonos a xantar nun routier, onde logo dunha comida tan especiada como abundante, impúxose con naturalidade a aguardente de Calvados, da que bebimos con fruición carencial. A min mentres, tocado polo destilado alcólico, daba voltas e máis voltas, integrándome como alfombra voadora dunha xeira de liortas, de lendas e dunha historia fría de espadas e guerreiro, de loitas cabaleirescas e combates de honra. Nas miñas fantasías, viaxei cos cabaleiros da venerada orde de San Miguel, loitando armas nun gran salón de robustas columnas e grandes arcos, mentres monxes beneditinos tiñan o seu calefactor encendido e cantaban presenzas, abeirando nun chanzo e destacando entre todos os presentes, a figura mítica de Robert de Thorigny, famoso por eleva-la abadía ó cénit do seu máximo poder, tamén alí, impresiona pola súa trágica pasamento.

Anxel Fole

 

Escoita o que che vou dicir, besta brava... É polo teu ben. Xa sabes que ben apunto. Para facerte baixar podería poñer unha gavela de toxo ó pé da árbore, e plantarlle lume; mais non quero derrama-lo freixo, que aínda fai unha boa viga. E dicindo isto, botou a escopeta á cara apuntando para Manueliño. E volveu falar. - Se te tiras, cázote no aire o mesmo que unha perdiz. Non coides que has morrer de calquera xeito: has morrer dunha perdigonada no bandullo. Como hai Deus que has morrer axiña. E cando esteas envorcallándote no chan, heite de asegundar ben como fago cos lobos. Escoita godallo. Eu conto ata trinta. Se ó rematar non baixas, chímpote dun tiro. Se es home de ben, has de baixar. Os dous comeremos da miña carabela naquela mesa

Cecilia F. Santomé

 

Grace baixaba lentamente as escaleiras, agarrándose con firmeza ao pasamáns para combater a sensación de mareo e lixeireza que a envolvía aquela tardiña. Avanzaba de chanzo en chanzo coa cautela do inválido que volve camiñar e teme un tropezo fatal. Sentía o mol pelo curto da moqueta acarñándolle a planta dos pés espidos, un contacto que calquera outro día lle procuraría un pracer case físico. Fixo todo o posible para que o seu pensamento non voase libre e concentrou as poucas forzas que a asistían en preparar o que tería que dicirlle a Frank en canto chegase á sala de estar. Había algo de irreal naquel instante, como se avanzase a cámara lenta por un corredor escuro sen máis orientación ca un punto de luz difusa ao lonxe, moi lonxe. Desexaba con desesperación ficar suspendida no tempo e no espazo, que o seu pé dereito nunca se pousase no chan do recibidor, que non tivese que falar por fin. Mais os vinte pasos esgotáronse e ela quedou alí, desprotexida do acubillo que lle proporcionara o van das escaleiras, fronte a fronte consigo mesma. Tusiu coma se tivese carraspeira, nerviosa, e notou como os ollos del se volvían cara a ela. —Dende cando, Frank? —preguntou cun fío de voz, incapaz de manter a calma ensaiada. 

María Victoria Moreno

Saúdan ó día as gaivotas e o mar ergue a súa arela sen nome en cumes de escuma branca. Un gris de ceo baixo latex na auga. Esperta o vento na xerfa e vai zunindo a cántiga secreta do seu errar. A baliza do peirao, si e non de luz e pausa, acena xa debilmente, atenuada polo día que quere abrir. —As persoas estamos feitas para levar adiante os proxectos máis fermosos. A voz dela, tan lonxe xa e tan preto sempre, ecoa nos meus oídos e mantense viva ata tal punto que podo pecha-los ollos e confundir este balbordo do mar co zoar do seu coche. As terras do interior, os horizontes amplos de trigais e ceos distantes, ábrense de novo na lembranza e reconstruo, paso a paso, o tempo do noso encontro, do noso enfrontamento, da nosa amizade e da nosa despedida. Está moi baixa a marea e a praia é ampla coma a saudade. —Vivimos encadeados ó acontecer do universo. Canta razón tiña. Mais eu fun un túzaro. Quixen amolala ó longo de toda a viaxe, falei mal das mulleres, mofeime das súas razóns… E fun perdendo, xogada a xogada, ata que deixei a partida enteira nas súas mans. Mais non soamente a partida, que ben pouco era. Deixei tamén, paso a paso, todo isto que agora revive mentres cala o ceo e acenan ó lonxe, xa case esvaídos, os faros do Piñeiral, do Alfoz, de Punta Area. —Eu souben quen eras ti cando pasamos pola feira de Castro de Uces e falaches do traballo que vos mandara face-lo profesor de Historia… Un can perdido e fraco anda a cheirar nos argazos que deixou o mar ó devalar. Seixos negros e picudos, normalmente asolagados, serven agora de apoio ás gaivotas. E tódalas bágoas da primavera chegan onda min nas bategadas deste temporal. Pingas de choiva grandes, redondas, cruzan o aire e desfánse en pequenos anacos de brillo contra os vidros da miña fiestra. —¿Non tiveches nunca a impresión de que había dentro de ti algo que quería voar? Tívena, e téñoa agora mentres vai a máis a luz, van a máis as gaivotas que pousan nos seixos e vai a máis este vento que xeme mundo adiante. Mais ela non está.

María Mariño

MIÑA NAI 

Canta morte eu vivín polo alento ó revés do meu sentir! Erguinme e fun cara arriba, non atopei que decir. Ceguiña corrín cara abaixo. Atopeiche, miña nai! Atopeiche! Na escaleiriña de pedra, no recendo do pinar, no banco de San Martín, co rosariño na man. Á dereita, no Convento, atopeiche! E logo, pasando a Ponte, camiño da Pedra Chan. Atopeiche, miña nai! Atopeiche! Volvo de novo en min, volvo de novo a olvidar! Arrecendo a túa chambra, que onte gardei sin lavar, arrecendo a túa mantilla e volvo de novo a olvidar! Atopeiche! Pousa está a túa manciña na tixeira que eu colguei como medalla –ouro vello!– na cadea do teu ser. Son ser das túas penas, de ledicias e amores, son cadea enfurruxada, vertida das túas veas. Si ma puderas limpar e que brilara en contento, eu berraría de a feito: De miña nai son cadea, ¡e ela en min é o tempo! Señor, ti que sabes canto hai, Señor, si onte i hoxe son de Vós cal dos tempos é teu pan? A 

MORTE 

De forte ollar, amiga, e frío que non se quenta. Amiga, que eres de todos e por ninguén esquecida. Soia con teu silencio na forza do teu poder, un por un de cada ser levas do fin ó comenzo, descansar á túa fonte. E logo de alí cansiños, amiga, dinos pra onde? Deixa, amiga, ós nosos pés, fríos polo teu ver, algo do noso sentir, do són que ti fas fuxir, amiga, por aquil nacer. 

Ramón Piñeiro

As ideas que aquí se desenrolan tiñan inicialmente outro destino; o de serviren de base para unha conferencia que había de ser pronunciada en Lisboa formando parte dun curso que, organizado polo Centro Nacional de Cultura e adicado ó estudo filosófico da Saudade, fora inaugurado por Teixeira de Pascoaes meses antes da súa morte. O autor hónrase en adicar este traballo á memoria daquel gran poeta. A súa perda privou a Galicia dun amigo afervoado e a Portugal dun dos seus máis puros e altos líricos. I. AS FORMAS DA SAUDADE Para nos achegarmos especulativamente ó eido oculto en que a saudade mora, temos que nos meter moi adentro polos campos escuros e tépedos do sentimento. Temos que nos meter por eles e temos que nos valer do idioma como vía de penetración especulativa. Certo que o sentimento conta con outras linguaxes, por exemplo a música, pero tamén é certo que a palabra é o medio expresivo que serve para reflexar o ser do home en toda a súa amplitude comunicativa, é a que nos dá a súa imaxe total, ou, polo menos, a súa imaxe máis total. Mais con saber onde a saudade está e cal é a vía que nos pode levar a ela, a empresa non é doada. Hai, polo menos, dúas dificultades importantes. A primeira dificultade vén do vocabulario sentimental do idioma, pois por se referir a unha realidade escura —escura como todo o profundo—, participa da mesma escuridade do que “reflexa”. As voces que serven para ir designando as nosas vivencias ou estados sentimentais, carecen da claridade significativa imprescindible para acadaren fixeza e transparencia especulativa. Designan sentimentos, pero son opacas para a rica e vivaz complexidade que estes gardan. Non hai correspondencia entre a pobreza significativa das verbas e a complexa plenitude do contido dos sentimentos. Por iso son estes tan difíciles de “expresar” coa palabra, que para os expresar ten que se facer Poesía. Resulta de todo isto que as verbas do vocabulario sentimental están sometidas a unha multivocidade confusa, pois cada unha terá que designar distintos contidos sentimentais. E xa temos aquí unha das fontes de confusión cando se quere tratar de saudade, pois ás veces desígnase o seu contido con verbas distintas e ás veces emprégase a propia verba “saudade” para designar outros sentimentos. A segunda dificultade débese á amplitude da saudade mesma que pode, segundo os casos, pertencer ó plano sicolóxico ou ó plano ontolóxico, por onde resulta que se pode entender de varias maneiras o contido significativo da verba. Pódese dicir que hai varias saudades, ou, mellor aínda, que hai varias formas de saudade. O sentimento que designa a verba saudade é o sentimento da soidade. Sexa cal sexa a relación etimolóxica entre ámbalas verbas, o certo é que cadran unha coa outra semanticamente. Arrincamos, polo tanto, deste feito semántico, e consideramos que saudade, soidade, suidade —segundo a época ou o lugar pode predominar unha forma ou a outra— son tres variantes que significan a mesma cousa: o sentimento de soidade. Cando o home vive a soidade, dirá que sente saudade, ou suidade, quedando así ben claro que se soidade é unha situación do home, a saudade é o sentimento desa situación. Ocorre, con todo, que o home vive diversos modos de soidade, de onde se segue que tamén sentirá diversas formas de saudade. Así é, dende logo; mais aquí temos xa que facer distinción entre dous tipos fundamentais de soidade: a soidade que o home vive a través da súa actividade transcendente e a soidade que vive na súa intimidade de pura. Son dúas formas de soidade radicalmente distintas: a primeira depende da obxectividade, orixínase na obxectividade; a segunda orixínase na intimidade, é a intimidade mesma. Esta distinción é da maior importancia, pois serviranos para poder caracterizar os diversos modos de soidade e as correspondentes formas de saudade. Comezaremos pola soidade que se orixina na actividade transcendente do home. Tódalas formas de que o home dispón para se avencellar cunha situación obxectiva, por se basearen na correlación de dous elementos, na correlación suxeito-obxecto, están sempre ameazados pola soedade, pois para que se dea abonda coa eliminación do elemento obxectivo. Ou sexa, que na correlación suxeito-obxecto o primeiro elemento, o suxeito, está en perigo permanente de soidade. A soidade é, xa que logo, a situación do suxeito cando se atopa abandonado polo obxecto. A relación do suxeito co obxecto pode ter formas diversas, e cada unha dará lugar a un modo de soidade e a un correspondente sentimento de saudade, mais para o noso fin abóndanos con reparar esquematicamente nestas tres formas: añoranza: do ser amado (ausente, morto ou desviado), do ben perdido (a mocidade, a felicidade pasada, o agarimo materno), etc. nostalxia: da Terra lonxana, do eido nativo, etc. arela: de felicidade ideal, de perfección ilimitada, etc. En calquera dos casos comprendidos nestas tres formas, a soidade do suxeito producese pola non presenza do obxecto, ten unha motivación obxectiva. Polo mesmo, o sentimento de cada un destes modos de soidade virá sendo unha forma de saudade; saudade añorativa, saudade nostálxica, saudade arelante. Pero estas tres formas de saudade representan formas de sentimento obxectivado, ou sexa, relacionado con algún obxecto: o ben añorado, a paisaxe ou a terra lonxana, a felicidade ideal, etc. etc. Os tres modos de sentimento dependen de facultades alleas ó sentir mesmo (a memoria e mais a vontade). Os tres producen a presenza da soidade fronte a algo que se lembra ou se desexa. De aí que a súa vivencia sexa dolorosa, porque revela unha carencia, unha privación, a carencia ou a privación de algo amado ou apetecido. As características destas tres formas de soidade pódense xeneralizar para tódalas formas de soidade que o home vive a través da súa actividade transcendente: todas coincidirán en relacionárense cunha situación obxectiva, en dependeren de máis facultades que o sentimento e en seren máis ben dorosas. 

Carlos Casares

Tardou en decatarse do que estaba lendo, pese a que a noticia viña recuadrada en primeira páxina, titulada a dúas columnas e destacada con grosos caracteres. Para el era tan impensable unha cousa semellante, que lle resultaba difícil entender. Sóio cando recitou varias veces seguidas o seu propio nome, que aparecía ao final abalando aquela pretendida Nota do Episcopado, comprendeu. Entón do fondo do seu corazón saíu unha queixa amarga e dolorida, un berro que se estrelou varias veces contra as paredes do seu sangue. Os ollos procuraron a imaxe neboenta do Cristo que colgaba da parede. Parecía de costas a el, indiferente e lonxano. Saiu correndo, deu un par de voltas sin norte, abriu e pechou a porta da alcoba varias veces e por fin entrou no oratorio privado de Palacio. Unha pequena lámpada de aceite iluminaba aos poucos a escuridade barroca do interior. Un frío pechado e vello acentuaba a soedade conxelada da igrexa. Do alto da cúpula caía un rumor de paxaros medoñentos que rebotaban contra o silencio de pedra dos muros e do teito. Nin un soio ruído chegaba da calma mañanceira na que aínda adormecía o pazo a aquelas horas. Deixouse caer sobre o reclinatorio, fundíu a cabeza entre as mans e estivo así longo tempo sin facer nin pensar nada. Un balbordo de voces pelexaban dentro do seu cerebro. Sentía acenos lonxanos que lle baixaban a cachón polo espesor das veas. Unha xenreira antiga e tribal ascendíalle desde a dureza insobornable e branca dos ósos hasta o oco redondo e pulido da boca, onde se afogaba. Engurraban séculos de cólera, subían coitelos xusticieiros a percutir a firmeza do brazo, a ensaiar a curva do aire... Pasou horas de costas ao misterio do perdón. A imaxe dun Cristo de tralla e látego, acusador no templo, fustigador de escribas e fariseos hipócritas, alentáballe no peito un niño de avésporas. Nada de poñer a outra meixela, nin de chamar co sagrado nome de irmáns aos inimigos, nin de pedir pola súa conversión a El Señor. Esmagalos, reducilos a cinza, corre-los, eliminalos... Unha mistura de sentimentos de bulra, de dignidade ferida e de intelixencia humillada ían conformando a súa determinación. A serenidade tardou en voltar. Chegou cun credo lentamente rezado, meditado en cada unha das suas palabras. Ao rematar, ergueu por vez primeira os ollos e por entre as muxicas de luz que estralaron no aire, puido ver a imaxe de Xesús Nazareno presidindo cun xesto tan amistoso e humano que a punto estivo de facelo chorar. Novamente a calma se instalaba dentro del, facíalle ben polo corpo adiante, producíalle pracer... Vencida a paixón, podía xa empezar a dispor as cousas da mellor maneira posible. Abandonou a igrexa en paz e coa sensación de ter vencido a alguén. Camiñando cara o despacho, pola súa memoria pasaron as reconfortantes palabras de San Pablo, tantas veces meditadas: “Así, pois, o que pensa que está de pé, teña coidado e non calla; non vos veu nunca unha tentación que non fora humana, e fiel é Deus, que non ha permitir que sexades tentados por riba das vosas forzas; mais ben coa tentación ha dispor o éxito para que podades resistila”. Antes de abrir a porta tivo a impresión de que desde a escuridade chegaba a sorrisa burlona dunha sombra maligna.

Teresa Moure

 

Herba moura. Herba chamada pé de león (Alchemilla xanthochlora). A que chaman pé de león é unha herba máis aplanada, de poderes latentes, que soporta unha rostriña de lúa chuvia tres onde cada pinga ten propiedades ancoradas ou de rosada. No caso de aupár, provecía a habilidade que máis de cinco pingas resucita á fortaleza do cobro non está perdida un ser querido. Ademais, as persoas que beban casas apagadas serán vehementes e decididas seguras no dicir: apegadas a afrontan vigrosas. Aínda no caso de non atopardes as pingas, non desboteiades ó pé de león, que é unha planta boa e de efectos moi saudables, e que algúns deles contraí aquí: máis non todos, por deixar algo en reserva que nunca convén quedar sen fogos sen algo en dicir, como fan os que des cobren todo o que lles pasa pola mente, que en cando se aprende! A folla do pé de león debe recollerse antes de tempo e secar á sombra, aínda que non rías calidades por deixar repousar un anaco. Usarse para aliviar cansa deber as ganas de amar á vida e de enfrentarnos á aflición. Para os que facilitades, que o pé de león amolece cambios de fluxo, vou intentá usalo para os apáticos, os maiores e non intercambiamos fluxos co natura como extra fan cada que intercambiamos homes, ou probas de lúxicos das mulleres. Porque ata a parte de xarda amarga relada, unhas bagas de sabugueiro endozada con mel e para variarse aspiré na infusión debe tomarse con man as súas sabor, que por todos os sentidos nos verten. * Eijá: Luísa entrou na Cámara persoal da Raíña. Tratábase de dous cuartos contiguos, un dormitorio e un pequeno estudio decorados sobriamente case deslavazado. Semella unha cela de monxa. Aquí. Se non máis calidade, que é a Cámara persoal, non tiña. Non repararía en transitar por esa parte. Eijá: Luísa acendeu todo de remousa, de purpurás, bótelosforzos para encher todo de purpurás, non se precisó alargar e, para iso, as cortinas e volantes, e entredoses e cadros vellas, e risas orixinais, que por todas partes adornar, que medía apenas. 

Miguel Anxo Murado

Hoffmann non baixou a cear. Quedou no cuarto facendo unha ampliación enorme dunha das casas da Mihanoviceva que fotografara. Colocouna sobre as demáis e sorriu por primeira vez nas últimas dúas semanas. Buscou o tabaco no peto da camisa e acendeu un cigarro para completar o sorriso con algo. Os seus dedos toparon cun pequeno papel dobrado: Vrankovici, 440-256. Dobrouno ata o mínimo e colocouno no medio xusto do borralleiro. Fóra empezou a chuviñar e Hoffmann adormeceu co tamborileo infantil das pingas nos cristais. Ás catro e media da mañá, Hoffmann acordou sobresaltado. Tiña a cara cuberta de suor. Daquela sentiu o ruído familiar do disparo. Escoitáronse gritos breves, ordes, ruído de botas e o renxer metálico dos seguros das armas. Hoffmann apagou a luz e abaixouse xunto á ventá. Un grupo de policías vestidos de camuflaxe estendérase por toda a rúa formando unha fila regular, case perfecta, baixo a chuvia. Movían lentamente a cabeza dun lado a outro, esperando localizar ó francotirador. Hoffmann arrastrouse polo chan ata alcanzar unha das súas cámarasecve, soltoulle a ancoraxe da lente e tomando un teleobxectivo, inserouno na montura e xirouno para a dereita ata que quedou axustado producindo un ruído seco. “Veña, condenado, dispara outra vez” murmurou mentres montaba a cámara, nervioso. Asomouse. Mirando a ventá. “Veña, cabrón. Dime onde estás”. Escoitouse outro disparo. Hoffmann moveu a lente ansiosamente, buscando o punto desde onde partira o son. Abaixo, a porta dun casa saltaba en anacos e unha patrulla de policías internábase polas escaleiras cun ruxido animal. Hoffmann localizou a ventá. Entón viuno durante uns segundos. Durante uns segundos Hoffmann viuno a el e el viu a Hoffmann a través da mira telescópica do seu rifle. Para os dous foi a última vez. O día seguinte o diario Večernji List informaba da morte de Henri Hoffmann, atopado morto disposto no cuarto do hotel, xunto á cámara e unha serie de fotografías da Mihanoviceva, unha delas unha enorme ampliación da ventá do sexto piso do número 27; e tamén da morte dun francotirador serbio —o seu nome omitíase por razóns de seguridade—, morto ó caer desde a ventá dese mesmo sexto piso do número 27 da Mihanoviceva cando ía ser detido por unha patrulla das MUP. A investigación que se abriu para determinar se fora ou non empuxado decidiu dous días despois exonerar á policía de toda sospeita. En canto a Henri Hoffmann, o seu corpo foilles entregado ás autoridades suízas esa mesma semana.

Xose Monteagudo

A madre Isabel bañouna pola mañá e fixolle poñer roupa limpa mentres lle dicía que pola tarde a parella á que coñecera dous días antes viría buscal. Desde ese instante, Maribel non deixou de matinar. Nos seus pensamentos mesturábanse sen parar as lembranzas dos últimos tres anos coas imaxes da que supoñía que ía ser a súa nova vida. Durante horas, sentada no banco do patio, fronte á horta de Matías, lembrouno todo: o frío dos primeiros días, cando durmía pegada a María, a outra rapaza da súa idade á que levaran pouco despois, as ordes tallantes das madres, o pan de millo no leite da mañá, as súas preguntas querendo saber se algún día tamén ela tería uns pais, as palabras de Matías dicíndolle que non pensase niso e, finalmente, cando xa perdera toda esperanza de que unha familia a adoptase, a chegada daquela parella que acordou levala pola mesma razón pola que todas as demais a rexeitaban: era nena e maior ca as demais. Esa tarde a parella veu recollela nun coche negro, moi grande, que facía moito ruído. A viaxe durou quince ou vinte minutos. Durante ese tempo observou a través do cristal a vida que se desenvolvía nas rúas: homes de chaqueta e camisa cun chapeu na cabeza que camiñaban sós por diante de casas e tabernas, mulleres con dous ou tres rapaces a carón. * Falácheslle moi ben á profesora de Historia. As palabras colleron a Carlota por sorpresa mentres camiñaba cara á casa. Virou a cabeza e descubriu a Regina, unha das súas compañeiras de clase, que camiñaba na compaña doutra alumna chamada Estela. —Ti cres? —preguntou Carlota. —Si. Supoño que cho ha de ter en conta... —E non para subirche a nota precisamente —dixo Estela. —Pero tiveches a valentía de lle dicir o que tamén Estela e mais eu estabamos desexando dicirlle desde o principio de curso. Carlota tiña intención de camiñar ata a rúa Real e alí introducirse no labirinto de rúas que conducían ata a zona nova da cidade. Pero cando apenas dera os primeiros pasos oíu unha voz ás súas costas e a continuación viu que aquelas dúas compañeiras se emparellaban a ela. Estela Graña e Regina Salgueiro. Regina era alta, morena e con pencas, tiña os ollos negros e o pelo dun negro acibeche que caía nunha melena recta e lisa. Estela era máis baixa, loura, e mostraba un permanente sorriso nos seus ollos claros. * Se os días transcorrían lentos, as noites eran aínda máis lentas. Incapaz de conciliar o sono, Anxo pechaba os ollos e as imaxes do pasado invadían os seus pensamentos coma unha manda de animais, case sempre feroces. As escasas enerxías das que o seu organismo dispoñía a esas alturas semellaban estar concentradas todas na súa mente. O seu matinar era un fervedeiro de imaxes, de conversas, de rostros e ideas remotas que circulaban velozmente, nunha sucesión imparable. Por veces, a súa vontade desexaba atrapar unha delas e tirar do fío, desenvolvela en todos os detalles que conservaban as súas lembranzas. Pero a miúdo esa imaxe era engulida por outra máis poderosa, aínda que igual de pasaxeira. Así transcorrían os minutos, interminables. Ata que, á fin, por algún resorte inescrutable do matinar, a mente detíñase nun recordo e persistía nel, debullándoo paseniñamente ata que o sono aliviaba a angustia. Tal foi o que lle sucedeu con aquela imaxe, a das frechas luminosas na auga negra. Estaba na proa da gamela e nese instante pensou que estaba soñando. Eran as catro da mañá. Non había unha luz, nin a máis leve raiola de claridade en todo o contorno mariño da desembocadura da ría.

Aquilino Iglesia Alvariño

 

CANTÉ RULIÑA 

Na herba do madureiro o magosto dos meus versos. Canté, ruliña! Nun niño de herba curada, verdes canciós de rosada. Canté, ruliña! O magosto dos meus versos para moulal-os no inverno. Canté, ruliña! Verdes canciós de rosada, pereiras de peras de auga. Canté, ruliña! Para moulal-os no inverno con asubíos do vento. Canté, ruliña! Pereiras de peras de augas contra as vidreiras xeadas. Canté, ruliña! Pereiras de peras de auga!

Ó LONGO DAS RIBEIRAS 

Ó longo das ribeiras, arelante, eu, meniña. ¿Ónde as barcas e as froles? Os ríos xa non corren pra ningures. Non esisten os lonxes nin a mar. Todo está á beira e craro. A hora, ancrada, insua erma sin páxaros nin vento. As fontelas do sono están cheas de pô, e os ollos están cansos e velliños. I-entón eu erguerei as velas todas destas horas ancradas, pobres, ermas, sin páxaros nin vento.

A MAÑÁ 

Mirade esta mañá, fría, de outono, cos derradeiros peros no pereiro, coas primeiras castañas regañadas. N’é o rechouchío tolo de San Xoán. Por entre as bagas roxas dos acibros, en verde bronce frío, negros merlos, limpos e petulantes de retóricas, coma un fato de clérigos en sínodo. A terra das aradas, tenra e doce, respira, coma en sono, acubillada na nebra da mañá. De suco en suco hai resarios e teas rebrilantes de arañas, coma vidros e solpôres. O sol ven dobregado, e xa se escoa pol-os craros do espeso medianil. Pol-os bicos das álbores, bandadas de pegas carniceiras e de pombos, todos en traxe novo e pruma limpa.

Longa noite de pedra

Unha das obras capitais da poesía galega do século XX, converténdose nun emblema lírico da denuncia, a resistencia e a dor colectiva dun pobo sometido á represión cultural e política. Publicada por vez primeira en 1962, esta compilación poética articúlase arredor da metáfora da noite —símbolo da opresión, do silenciamento e do esquecemento— que se prolonga indefinidamente, converténdose nunha pedra inamovible que afoga a esperanza. A voz do poeta transita entre a indignación e a melancolía, combinando unha linguaxe directa e austera con imaxes poderosas que expresan o sufrimento da identidade galega, a inxustiza social e a alienación existencial. Cada poema é un berro contido, unha formulación desesperada que non renuncia ao compromiso nin á dignidade, empregando o galego como ferramenta de reivindicación e supervivencia cultural. A obra expresa unha fonda conciencia do paso do tempo, do deterioro moral e da memoria colectiva borrada, mais tamén agroma nela unha corrente de resistencia e solidariedade que percorre toda a súa estrutura poética. O contexto histórico e político no que xorde "Longa noite de pedra" é o da ditadura franquista, unha etapa de férrea censura, persecución ideolóxica e negación sistemática das linguas e culturas periféricas como a galega. Celso Emilio Ferreiro, comprometido activista político e defensor do galeguismo, redacta esta obra durante a súa estadía en Venezuela, desde onde observa con dor a realidade da súa terra, reflectindo unha Galicia sombría, exiliada dentro de si mesma, con aldeas empobrecidas, símbolos afogados e palabras mutiladas. A súa poesía non é só unha resposta íntima ao sufrimento individual, senón un exercicio de denuncia colectiva, onde os versos se converten en trincheiras líricas contra a desmemoria e a tiranía. Ao mesmo tempo, a obra amosa a influencia doutras tradicións literarias da resistencia, como a poesía social castelá dos anos cincuenta, mais mantendo unha voz absolutamente singular e irrenunciablemente galega. Este contexto engade intensidade e urxencia ao discurso poético, converténdoo nun testemuño fundamental da dignidade nun tempo escuro. Dentro da obra destacan composicións como o poema homónimo "Longa noite de pedra", que condensa a mensaxe central nunha sucesión de imaxes contundentes e minimalistas, onde a noite simboliza unha eternidade sen saída e a pedra representa o peso da dominación e da censura. Outros textos profundan no baleiro das promesas traizoadas, no desarraigo ou na denuncia dos poderes relixiosos e políticos que perpetúan o silencio, sempre desde unha perspectiva de fondo humanismo. O estilo de Ferreiro, caracterizado por unha aparente simplicidade e unha fonda capacidade de evocación, fuxe dos artificios retóricos para impactar directamente na conciencia do lector, facendo que a súa poesía sexa inmediata, viva e profundamente emotiva. Os seus versos actúan coma crónica emocional dun tempo, dunha xeración e dun país secuestrado, mais tamén como chamas de resistencia nun contexto de desposesión simbólica. Por todo isto, a obra é tanto un documento histórico como unha obra de arte literaria de valor permanente. "Longa noite de pedra" consolidouse así como un clásico indispensable da literatura galega contemporánea, unha obra que transcende o seu tempo para falar de calquera opresión e de toda forma de inxustiza. O seu impacto foi tal que moitos dos seus versos foron reproducidos en murais, cancións e actos reivindicativos, converténdose en parte da memoria colectiva galega. Ferreiro non só deu forma poética á dor e á esperanza, senón que fixo do idioma un acto de liberdade e da poesía unha arma contra o esquecemento. A súa obra representa un nó fundacional na conciencia moderna de Galicia, onde palabra e dignidade se funden nunha única materia verbal de extraordinaria forza expresiva. A súa vixencia permanece, porque a noite pode alongarse, mais sempre hai quen escribe para rachala.

Darío Xohán Cabana

 

Inés puxo na mesa un bolo de pan encetado xa, medio xamón, un prato de chourizos, queixo fresco e queixo curado. Colocou un prato diante do viaxeiro, e nel coitelo, garfo e serviñeta, todo moi ben disposto. O pan era da casa, macizo e de coda moura. O viaxeiro, deixando o coitelo e o garfo de Inés cun sorriso coma de desculpa, tirou de navalla parecida ás de Taramundi pero non igual, tallou un pequeno codelo sobre o que puxo medio chourizo, e púxose a comer a pequenos bocados que cortaba con moita mesura. A conversa seguía, oída polo forasteiro, que de cando en cando correspondía ós sorrisos de Inés e de Masito co seu e cunha leve inclinación de cabeza. Acabado o codelo e o chourizo, tallou outra miguichiña de pan, púxolle enriba unha delgada laña de xamón e seguiu moulando de gorxeliño, botando de cada pouco un trago de viño tan curto que máis ca beber parecía que bicaba o tangué. Cortou logo queixo duro, e por fin queixo do brando, sempre en pequenas cantidades, e pareceu dar por rematada a merenda, pois aseou moi coidadoso os beizos coa serviñeta, pregouna e púxoa diante de si, limpou a folla da navalla pasándoa polo papo do polgar esquerdo, dobrouna e gardouna no peto de diante do pantalón. —Ai señor —díxolle Inés—, e aínda parece mentira que un home tan grande coma vostede coma tan pouco. Coma unha miguíña máis, señor, que me deixa en vergonza. —Por nada do mundo quixera eu facer tal —repuxo o viaxeiro—, e xúrolle polo que máis quero que tan bo pan e tan bo compango había moito que eu non os probara. Mais aínda que a caixa do meu peito é bastante grande, sonlle home de pouca comida, pois o máis da miña forza vélleme do sol. É andada agora comín máis do que adoito, por causa do encetado enlido que houbo todo o día. —Sonlle cousas esas —terciou Masito— que teñen moito misterios, homes ben pequenos e de pouco ancho que comen, mellorando o presente, o desmínio ca bestas, e teñen toda a vida cara de fame. E outros coma vostede, grandes e esculturidos, parece que se manteñen con nada. O metabolismo é unha cousa marabillosa. —Neso ten razón Maximiliano —dixo Manuel de Braes—, porque non houbo nestes contornos home que comese máis có Forxán vello, e todos nós que o coñecemos non sabiamos onde o metía, pois nunca chegou ós sesenta quilos. E forza tampouco non tiña moita, nin valía cousa para o traballo. Moita famiña vos ten pasado. Acórdome que aló polo corenta, que había máis gana da que se podía matar, o pobre do Forxán andaba desesperado. Cando chegaron os Milagres de Saavedra, que ía tódolos anos, puxo a cocer canto touciño lle quedaba na casa, que por aí serían tres libras galegas, e levouno para a merenda cun currucho de pan como puño dun neno. Eu fun con el aquel ano. O touciño era todo lardo, marelo e sen freba ningunha, pero cando acabou de merendar non lle quedaba nada. Pan sobroulle aínda un pouquiño. Daba reparo velo comer daquela maneira. Non sei como daría pasado o resto do ano, pero aquel día coñécese que non quería aforrar.

Xosé Miranda

Era fillo dunha viúva. A súa casa daba ó Regueiro dos Hortos, camiño de terra pisada no Vico Novo polo que baixaba da cidade un regato cantareiro, de auga cristalina no verán e de auga oculta e néboa sonora no inverno. Máis que casa, a deles era unha casoupa cun galiñeiro detrás e unha horta da que sacar fabas, nabizas e cebolas. Desde alí víase o exterior da muralla, a Porta Miñá e as torres da catedral, sobre as que os azores voaban en círculo e as foelpas danzaban ingrávidas. Os invernos daquela eran longos e fríos. A súa familia era moi relixiosa. Tódolos días subían ata a basílica e oraban ante os altares dos doce apóstolos. Alí aprendeu a dor do pecado e o orgullo de ser cristián e o valor da renuncia e do sufrimento. Tamén aprendeu a diferenza entre miserables e poderosos, e a vaidade e a vacuidade dos sacerdotes. Para chegar á catedral tiñan dous camiños, que o neno percorría a pé indistintamente. Un entraba na cidade pola Porta Miñá e cruzaba o barrio dos tintureiros; o outro chegaba ata a Igrexa da Virxe do Camiño, seguía polo foso da muralla e metíase en Lugo pola porta do Postigo. En ambos había que pasar a carón da igrexa parroquial, á que acudían os domingos, e do pequeno cemiterio anexo. Cruces e lápidas divisábanse desde o sendeiro. Para vencer o medo facíase acompañar polo seu can, ó que chamaban Céler. Contaba quince anos cando, regresando á casa unha noite despois de rezar as completas, tivo un encontro transcendental. O aire xeado queimáballe o nariz, e o alento ía formando nubes diante del. A lúa sacaba brillo das toradas de neve e dos tellados pendían os carambos. De súpeto, o can parou. Sobre unha das lápidas descansaba un lobo enorme, amarelo, que os ollaba con ollos vermellos como faíscas. Sentiu un arrepío que lle percorría o espiñazo e notou que tamén o Céler tiña os pelos de punta. Afortunadamente o lobo, indiferente, liscou saltando o valo e perdeuse nas leiras. Esa noite non puido durmir. Continuamente acordaba sobresaltado polos ouveos e polos laios das vítimas. Levouse antes da prima e armado coa fouce e coa forquita surtiu ver. As pegadas dos lobos enchían o rueiro e o sangue manchaba a neve enzoufada arredor das cortes e dos galiñeiros. Procurou a Céler sen atopalo. Un veciño díxolle que viran o seu corpo degolado e case devorado por enteiro e que non era de estrañar, pois os cans son o prato preferido dos seus curmáns salvaxes. Chorou longamente e as bágoas esvarábanlle ata o queixo e quedaban alí colgando coma barbas conxeladas. Daquela estendeuse por Lugo o rumor de que Froilán, un veciño seu do mesmo barrio que andaba de anacoreta, trouxera das súias viaxes un lobo domesticado que lle obedecía coma un can. Achegouse a ver a novidade e comprobou como o animal seguía ó seu amo polas rúas, como agardaba deitado cando entraba nas igrexas, como pasaba a carón das pitas e das ovellas sen lles facer mal, como se recollía piadoso nas horas de oración e como pacífico durmía baixo as árbores do xardín conventual. Se non fose polos ollos, que os distinguían do mel escuro, case pensaría que se trataba do mesmo que conducía os lobos a noite que ceeron ó Céler, pois os dous eran amarelos nun país de lobos morenos, e de talla improbable e desmesurada. Froilán deostaba ós principais nas prazas públicas e ás portas dos templos enxalzaba ós modestos. Abruptamente revelóuselle o seu camiño, renegou do século, despediuse da súa mai e dos seus irmáns e seguiu ó eremita. Xuntos atravesaron os vales e as montañas ata chegar ó reino de Asturias e aínda máis alá. Froilán calzaba abarcas de coiro e ía á xineta nun burriño novo que substituía o que comera a fera, e o seu discípulo acompañábao andando e descalzo. Cando lle inchaban os pés parábanse a descansar. O lobo lambíalles as feridas e humillaba a cabeza oíndo as oracións do amo. Corría o outono e as follas amarelas precedíanos na viaxe. Os peregrinos volvían a cabeza ó velos pasar. Por fin chegaron ó monte Cucurrino e o ermitán amosoulle a ermida que pretendía rematar e a cova na que vivía. Dela exhalaba un perfume que lembraba o do fiúncho e o da madreselva. As flores enchían as paredes e polas noites, para que puidesen asearse e ler a Biblia, o teito acendíase cunha luz sobrenatural. Cando Froilán durmía a luz adelgazábase e velaba o seu sono. Catro meses permaneceu o mozo co seu mestre. Apenas comían; landras, castañas, noces, mazás, raíces, saltóns, algunha troita, de cando en vez un coello, codorniz ou pan duro e queixo de cabra que lles traían as xentes. Pero no máis cru da invernia a cova seguía coa mesma temperatura, como se quixese preservar a vida do santo, e as flores seguían ateigando as paredes e o perfume era cada vez máis intenso. Chegaron as grandes nevadas e desapareceu a comida. Unha tarde Froilán despediu ó lobo, devolvéndolle a liberdade, e faloulle do vicio e da necesidade. O lobo é malo por necesidade e por costume, e por iso devora homes. Mais o lobo non devora outros lobos. Os poderosos do mundo, en cambio, son malos por vicio e por afán de poder e riquezas, e non dubidan en roubar ó orfo e á viúva. Sen embargo, tamén por eles, mesmo por eles, morreu o Fillo de Deus. Máis fácil foi predicarle a ese lobo, fresco aínda o sangue do seu burro no fuciño afiado, ca ós bispos e ós nobres e ós comerciantes adiñeirados. Máis sinxelo cambiar os seus costumes cós dos soldados e os monxes e os labregos. Esa madrugada o rapaz pediulle unha graza a Deus e marchou sen despedirse, cara a montañas aínda máis altas, solitarias e inaccesibles. Quería ser máis humilde ca Froilán e avanzar na imitación de Cristo. Non lle importaba a idea da morte. Tamén El morrera por tódolos homes. Xa que os lobos lle producían pavor, pensaba evanxelizar ós lobos. Levarlles a palabra de salvación a aquelas bestas feroces e sanguinarias. Para facelo todo máis completo, durmiría ó relento. Así o seu milagre sería maior có do seu mestre e demostraría ós poderosos a forza do amor e da fraternidade. O seu desexo foille concedido. Acampou entre lobos, que ó principio só lle demostraron indiferencia. Tivo a gloria de velos vir en fila nas noites de lúa chea, un tras outro ata o horizonte, pisando todos no mesmo sitio para non delatar o seu número, e a de velos cazar en grupo, e a de ver como coidaban as crías e como lles levaban a mellor comida e ata como chegaban a devolvela dos seus estómagos para alimentar ós fillos. Así comprobou que o amor e a fraternidade son meirandes entre os animais ca entre os humanos e empezou a pensar que talvez Cristo foi home porque os homes son as peores criaturas sobre a Terra. Predicáballe falándolles da maldade dos señores e da bondade de Xesús e dos apóstolos; instábaos a deixar a rapina e o latrocinio, a non asaltar máis galiñas e ovellas, a desexar o saibo do sangue quente e a apreciar as verduras e as herbas; contáballes do paraíso terreal, cando eles falaban aínda, e do Paraíso auténtico ó que todos estaban destinados; lía lles pasaxes da Biblia, repetíalles as benaventuranzas, parándose moito na dos mansos que herdarán a terra. Un día achegouse un lobo, as orellas gachas e o rabo entre as pernas, e sentou a escoitalo. Ó día seguinte eran dous, logo tres, logo moitos ou tódolos lobos dos arredores os que se reunían cada tarde para oír os seus sermóns. Celebrou o seu triunfo e dirixiuse a Lugo para alí predicar como fixera Froilán. Pronto se sabería en todas partes e os poderosos tremerían só de pensar no poder de convicción das súas palabras. As arengas tronaban xa no seu maxín. Camiñaba descalzo e sen xibón. Levaba soamente a camisola e uns calzóns. Fixérase insensible ó frío e á fame. Semellaba, de tan fraco, un saco de ósos. Algunhas foelpas temperás viñan revoando caer sobre o seu rostro. Os seus ollos, azulísimos, imitaban a cor do ceo de inverno. Caeu a noite. As estrelas parecían ramos de flores e a lúa, redonda e branca coma unha hostia, lembráballa á comuñón universal. Pasou a carón dun cemiterio. As sombras das cruces caían sobre as lápidas. Nunha delas, bruscamente, adiviñou a figura dun lobo. Os cairos brancos destacaban entre a pelaxe amarela. Ó principio pensou que se trataba do animal de Froilán. Pero os ollos vermellos, brillando coma musicas, o talante, a envergadura, sacárono do seu erro; polo contrario, era o mesmo lobo que vira dous anos antes, na igrexa da Virxe do Camiño. Quixo falarlle e viuse incapaz. Soubo que a fera non lle obedecería. Sentiu pavor e deixou caer o fardelo coa Biblia e as escasas pertenzas. O animal ergueu o rabo, recachou a fuciño, estirou as orellas e gruñíu rouco, ameazante. O home cae de xeonllos e pensou rapidamente na súa vida de fervor. Tamén no seu can, Céler. Non comprendía por que Deus o castigaba así. El cría que Deus o amaba máis ca ningún, que renunciara a todo, que evitara coidadosamente todo pecado. Aquela fera tiña algo de demoníaco. Un lume cada vez máis grande ardíalle nos ollos. Mentres choraba entendeu que o lobo era ou representaba a súa soberbia, a que non soubera refrear, e sentiuse un fracasado, pois era evidente que Froilán puidera controlar a súa. Mentres os afiados dentes esgazaban a súa carne pediu perdón a Deus e encomendoulle a súa alma. Un meses despois pasou por alí Froilán, de viaxe a Lugo. Xa era primavera e os regatos cantaban alegres baixando dos montes. No alto dun outeiro, ó pé dun cemiterio, arrecendía unha mazaíra. Sentiu que algo moi triste e excepcional pasara naquel lugar e axeonllouse a rezar baixo a árbore. Bendiciu a mazaíra, encheu as faldriqueiras e as alforxas do burro de mazás camoesas e foi todo o camiño mastigando envolto naquel aroma que lle lembraba a súa infancia. Pareceulle que na árbore quedaban tantas froitas coma cando chegara. Cando volveu pasar, avanzando o outono, a árbore estaba chea. As pomas caían ó chan para dar de comer ós ourizos cachos e centos de paxaros de tódalas cores alimentábanse nas súas polas. Froilán deixounas estar e encheu os petos e as alforxas. Pareceulle que cada vez que collía unha mazá brotaba outra. Bendiciu as aves e o pomar e marchou. Aínda outra vez volveu Froilán, en pleno inverno, e a mazaíra, repleta, regalaba vida polos arredores. Pasaron os días e o santo foi monxe, fundou conventos, foi bispo por que o reclamou o pobo de León e morreu. Pasaron días, e anos, e séculos, e unha tarde dun verán inclemente un peregrino, cos descalzos pés chagados, detívose a descansar no alto de dunha lomba, onde en tempos houbera un cemiterio. Xa non había cruces nin lápidas nin cruces, só ruínas, pero había unha mazaíra ateigada de froitas perfumadas e saborosísimas. O peregrino saciou a súa fame e descansou á sombra da mazaíra. O seu nome era Xoán, pero todos lle chamaban Francesco. Como Froilán, foi santo, non quixo ser sacerdote, desprezou as xerarquías, falou coas aves e cos lobos, fundou mosteiros de humildes e mulleres, foi monxe e andador, amou a Deus e ás súas criaturas e viviu en paz coa natureza; como Froilán, morreu unha noite entre o tres e o catro de outubro, cando as follas caídas, humildes como monxes xiróvagos, peregrinan dun lado a outro ata caer ó chan e acabar sendo humus. A Igrexa puxo as festas dos dous santos en días consecutivos, e consecutivo é tamén o seu sitio á dereita de Deus, que se cadra os confunde un pouco, tanto se lle parecen. A eles non lles importa; pasean xuntos, collidos do brazo, e falan de estrelas e de flores. Un é un vello duns setenta anos, o outro un home na sazón da idade. Ás veces vai con eles un mociño que lles ofrece alegremente mazás coloradas. Os santos acéptanas e sorrín. E se un se fixa ben pode ver, polo rabo do ollo, como os seguen, a catro patas, unhas beatíficas sombras brancas. O demo á orella. HOMO HOMINI LUPUS.

Na noite escura e fría tocaron a matíns. A monxa sobresaltouse no soño e tratou de abrir os ollos. Pero a cifra petaba con forza contra o fachinelo e un relampo perdido iluminou as paredes núas. Botou unha man fóra das sabas e notou que o aire xeado lle pesaba na pel. Acochouse tratando de cobrar ánimos para erguerse. Oíu os pasos das outras monxas que se apresuraban polos corredores. Algunha petoulle na porta. Un lume frío apareceu no muro e un vapor azafranado encheu a cela. O Demo en persoa saíu da parede, atravesou sen ruído a habitación e agachouse sobre a orella da dormente. Suxeriulle sen présas a inutilidade da súa vida e fíxolle ver un páramo de aburrimento e desolación. A monotonía dos oficios, a aridez do convento, o silencio sepulcral que debía gardar obrigatoriamente. Tódolos días da súa vida, díxolle, poderían resumirse nun só. E tódalas horas de cada día, nunha soa hora, e cada hora nun minuto. E en tódolos minutos había o mesmo: rezos, rezos, rezos. Abalaba o rabo de perna a perna mentres lle contaba o feliz que podería ter sido se non renunciase á vida a cambio de nada. Comprendeu como malgastara a súa mocidade. De súpeto foi nena outra vez. Correu polo río e saltou da súa casa coas súas irmás, xogou ás agachadas e esgatuiou polas árbores buscando niños de paxaro, mentiulle ó cura na confesión e riu contándollo ás amigas, monecou, deixou que o veciño lle aplastase os peitos e deitouse na palla co fillo do zapateiro. Sentiu os bicos apaixonados do seu amante, as mamillas ergueóronselle baixo a roupa, abriron os músculos robustos e bicoulle o pescozo moreno. O falo do rapaz atravesouna e un orgasmo paroxístico abriulle as carnes. Mollou as sabas, alí, na cela do convento de Vilar de Donas, e notou nos beizos o sabor, case esquecido, da palla. Oíu as campás da igrexa o día da súa voda e viu, como desde unha nube, a alegría e o orgullo dos seus pais e a envexa das súas irmás. A pequena brillábanlle unhas bágoas nos ollos. Ela ía por un camiño coas súas amigas, parlando de cousas insubstanciais, e os ollos dos amigos preciosos, os seus fillos, enchían o aire coma os garulos dos paxaros. O máis noviño, loiro, con cara de anxo, subíase no colo e dáballle bicos con moito agarimo. Pero non era o neno quen a bicaba, era o seu home, montado sobre ela na cama, o que lle lambía os beizos e os ombros e os peitos e notaba como alí, entre os labios dos que non se atrevía nin a ollar, medraba un gran, medraba a lúa daba voltas cando ela no bailo. Levaba un vestido de raso branco e bailaba ó son da gaita e do tamboril e o seu home, feliz, ría ó xirar, e o seu cuñado Antón era o que tocaba a gaita. Rían todos e ela tamén, e bebían viño e comían as febras do porco e filloas. A carón da lareira zurciu carpíns e o marido cravuñába as gadañas ou limpaba a escopeta e os nenos revolvían ós seus pés e a neniña, que tiña sete anos, xogaba coas bonecas e imitaba á súa nai. No armario estaba gardado o traxe da voda para cando fose grande e mentres tanto ela conversaba coas súas amigas e paseaban polas alamedas, co vestido de cores vistosas e as súas sortellas e os seus aneis de prata. Na igrexa seguíalle mentindo ó confesor, cando o marido ía á caza e os nenos non podían vela fála con señardade de Antón e el derrubábaa sobre a palla, abríalle as saias e metíalle a cabeza entre as pernas e entón ela non podía conterse e berraba, tapáballe a boca para que non a oísen e penetrábaa. Sentía o sabor veo da palla, os dedos ásperos ían pegadas na man de Antón, e oíase a risa da súa cama. Mentres o Demo lle falaba ó oído o rabo alongábase e reptaba polo cobertor, chegaba á man descuberta e enroscábase no pulso, oía chorando dela. As palabras, suaves, lentas, convencíana do estúpido que era erguerse no medio da noite cando non quería rezar o xa rezado, ben co, ben sen, que estaba no leito vivindo a súa vida, co ben pois de que a lembraba co seu home á caída da tarde, despois da volta de caza, repetindo con el o que xa fixeran e comparando na escuridade os corpos, saboreando as semellanzas e as diferenzas. Sentíase mal porboala. Non máis matíns, non máis laudes, non máis completas. Pero a parede abriuse de arriba abaixo e unha muller de ollos luminosos entrou na estancia. Vestía unha camisa branca e un manto de gasa azul. Alzou un brazo. O Demo encolleu o corpo negro e encolleu ata desaparecer confundido no rabo, que caeu ó chan e se arrastrou como a serpe do fémur bífido. A Virxe esmagoulle a cabeza co pé e abenzoou á monxa. Toda a falsa vida que lle mentira o diaño desapareceu. Foi ó novo nena, pero esta vez era a nena que fóra, coa súa auga e os seus cabelos cheos de lendias. Tiña que ir á fonte e buscar caldeiros de auga que pesaban máis ca ela, auxiliar na lareira e coidar dos seus irmáns pequenos. Tiña dez anos cando entrou a traballar de criada nunha casa da cidade, na que comía as sobras. Desvirgouna o señor, un vello enxoi e guerfo, sobre a mesa da cociña. Sentiu nas partes a dor dunha coitelada. Despois deitouse tamén cun criado da casa, brután e deslinguado. Os catro deixou preñada e non soubo de cal dos dous. Tivo un fillo raquítico, que morreu antes dos tres meses. No camposanto non puideron poñer nin unha campa co seu nome. Fora un terrible sacrificio traelo ó mundo. Creu que tiña que botalo. E esa dor repetíase e repetíase. O sacerdote atormentábaa cada vez que ía confesar e impúxolle severas penitencias. Ela non comprendía cales eran os seus pecados. O seu home bebía e embebedábase. Pasou fame, faltoulle o alimento para os seus fillos. Raspinou da despensa do señor. Díxollo ó cura e este ameazouna co inferno dos réprobos. Viu como morrían de fame dous dos seus fillos, e esta vez a dor foi coma unha queimadura, unha queimadura por dentro, que lle fixo comprender o que poderían ser ese inferno prometido. Privouse de comer para darlles o que lle quedaban. Traballou vinte horas ó día, empuxou o arado, lavou roupa, carretou pedras dun lado a outro, aturou o peso morto do seu marido sobre ela, aturou violacións continuas cando el viña borracho, aturou tamén as malleiras. Non soubo que existía o orgasmo, nin os vestidos de cores, nin as xoias, nin o raso branco. Camiñou en cambio con febre e con carrasperia, camiñou coas pernas cheas de varices, camiñou baixo o sol e baixo a chuvia. De súpeto era unha velliña. Unha vella de trinta anos. O home morreu. Derramou por el unhas bágoas que mollaron a saba da cama no convento de Vilar de Donas. Botárona da casa, mendigou. Os rillotes fían dela e arrebollábanlle pedras. Algunhas, que de nena foran amigas súas, torcíanlle a cara. As compañeiras de traballo, en cambio, axudábana no pouco que podían. O crego, gordo e repoludo, paseaba co patrón. Con eles ía un gaiteiro mozo e alegre, para o que ollaban tódalas mulleres. Parecíalle que o coñecía de algo. Mais el pasou ó seu lado sen volverse. Tocaron a matíns. Espertou. Estaba soa na cela. Fóra petaba a cifra con moita violencia. Pero alí, no convento de Vilar, tiña aínda dentro, coma un cateiro, a dor imborrábel dos fillos mortos. Apartou as sabas, puxo rapidamente o hábito e correu a darlle grazas a Deus, ó seu Único Fillo e á Santísima Virxe. Nos cornechos da cela quedaba unha especie de gas azafranado e un frío inmenso perseguíaa polos corredores solitarios. O demo á orella.