Mardi

Mardi

 

Mardi

 

Mardi

 

 

Dido's Lament

Luns

 

Europe is our only hope

We live in a very specific moment in history. I think until now, although it wasn’t true, all the big ideologies — let’s say liberalism with Fukuyama’s end of history, or Marxism — even if they weren’t perfectly determinist, they still believed history had a direction. It might go wrong, we might destroy ourselves, but there was a direction. Rosa Luxemburg, for example, said: The future will be socialism or barbarism. What was her mistake? In Stalinism, we discovered it can be both at the same time. Today, I think the situation fits perfectly the notion of superposition from quantum physics. We live in a moment where we cannot draw a single line. On the one hand, we have the remnants of what Lorenzo and I call the progressive Enlightenment European dream. Then we have something very different: a right-wing defense of Europe that is precisely anti-Enlightenment. Then there is what I sometimes call — not because it’s good, just for clarity — soft fascism. Not the Nazi-like self-destructive version, but this fusion of capitalist market dynamics with a strong state founded on some ethnic, religious, or traditional ideology. Look at China. Xi Jinping recently said young people must be educated not in Maoist, but Confucian tradition. In India, it’s Modi; in Turkey, Erdogan; in Russia, Putin. I think this is the most probable outcome. So, I don’t believe in BRICS. BRICS, de facto, doesn’t mean a multipolar world but a few centers — Russia, China, perhaps a weak Europe, the US — each trying to build its own small empire. And then there's the ecological catastrophe — will it happen or not? We simply don’t know. That’s why, ironically, when people ask me what are you, I say: I’m a moderately conservative communist. Why communist? Because let’s be serious — new crises will explode: new viruses, environmental breakdown. And for me, this isn’t some grand theory, it's a self-evident truth — we will need more cooperation, stronger than the market. People tell me I’m utopian. I say: no. Look at COVID. Even two villains, Trump and Boris Johnson, had to invoke measures reserved for wartime emergencies, bypassing the market and commanding industries. We must prepare for that kind of emergency state — but within the tradition of Enlightenment. If not, the right-wingers will do it. I’m not saying everything is contingent. There is one narrative line, but it functions like the collapse in quantum mechanics — where, retroactively, things appear necessary after they happen. My favorite example: You’re walking, you slip on a banana peel, someone helps you up — and that person becomes the love of your life. Then, you see your whole life as leading up to that moment. The key point is to abandon simplistic progressivism. We are now literally in a state of superposition. Fukuyama’s end of history was the last serious attempt, and it failed. He didn’t understand Hegel — of course, he’s American — but he did support Bernie Sanders in the last election. He’s at least honest. So again: it’s not enough to say natural sciences describe nature, history is different. No — if we want to take contingency seriously, we must locate it already within nature. Even nature is no longer what it was. Traditional ecology imagined nature as stable homeostasis, and humans as the destabilizing force. But think: what is our source of energy today? Oil and coal — the result of massive ecological catastrophes. My response to deep ecologists is: yes, there is Mother Nature — but she’s not a caring mother. She’s corrupt, brutal. To accept this openness, we must think differently. Quantum mechanics offers, I believe, an ontological foundation for a new relation to history. Jean-Pierre Dupuy, my friend who lives between California and Paris, is the best theorist of catastrophes I know. He says: it’s no longer enough to be a realist. His idea is: once a catastrophe happens, it appears retroactively necessary. But — and here’s the dialectic — we must accept it as necessary in order to counteract it. Example: In the late Soviet years, Reagan and others feared that the USSR had already won. That belief — we already lost — mobilized people. In the end, it was the USSR that collapsed. My point is: yes, there is destiny — but we can retroactively rewrite our destiny. That’s how we should act: take catastrophe seriously. And you know, I’m a materialist — a Christian atheist, in fact. We can learn from intelligent theologians: you must begin from the idea that we are lost, that the devil rules the world. But this doesn't lead to passive despair — it mobilizes you. Today, the greatest danger is not pessimism but stupid optimism: “AI will save us, it’s not so bad…” No! That’s the real threat. So what is intelligence? If it's just fast mechanical operations — then of course AI will surpass us. But there are other dimensions. Two examples: First — everyday rituals. Like when you walk on tiled floors and feel compelled not to step on the lines. Can AI invent such meaningless yet deeply human habits? Second — swearing. Yes, you can program AI to curse. But real cursing expresses a lack — an inability to express something. As Hegel said, we live in language, but we are never fully at home in it. Cursing marks the gap between thought and language. It registers failure. This — not speed or data processing — is the core of our humanity. And maybe, instead of comparing AI to humans — asking will it surpass us? — we should consider that AI might develop its own kind of spirituality, on a totally different level. In this, I agree with my friend Lorenzo Marsili. I disagree, though, with our mutual friend Yanis Varoufakis. He always repeats “Europe is finished.” No, no, no. Left and right across the globe hate united Europe — Latin Americans, Africans, Putin, China. If Europe were truly dead, they wouldn’t care. The bad parts of Eurocentrism have collapsed. But even those who criticize Europe do so using European concepts. Enlightenment is the only civilizational legacy that includes radical self-criticism. Look at the Latin American left — we know where Chávez ended. Or the US neoconservatives — a catastrophe. China — I respect it, but don’t believe it offers a real post-capitalist alternative. India — god forbid. So yes, let's whip our backs with European masochism. But after all that — Europe is still the best we’ve got. Years ago, I debated Judith Butler. She was against the European tradition — cogito, Cartesian, masculine. But I told her: feminism starts with Descartes. Why? Because cogito has no sex. Pre-modern defenses of women were based on cosmic balance — yin-yang, masculine-feminine. That’s not modern feminism. It begins with radical equality — and that’s Descartes. So yes — I insist, shamelessly — the European legacy is already radically self-critical. And more than ever, Europe is our only hope. 

Luns

Luns

New York

Sunday

Sunday

 

Sunday

 

Samedi

  

Samedi

Os lucenses na literatura galega

 

 

A achega dos lucenses á literatura galega é inmensa, profunda e diversa, cunha continuidade que vai desde o século XIX ata a actualidade, sempre cun selo propio baseado na forza da terra, a riqueza oral e a imaxinación viva. Desde Antonio Noriega Varela, que cantou as aldeas e os ríos de Mondoñedo cunha delicadeza única, ata Álvaro Cunqueiro, que converteu a fala popular en ouro de ficción, os escritores lucenses souberon crear mundos onde a tradición e a fantasía conviven sen conflito, ofrecendo unha visión ampla e orixinal de Galicia. No século XX, Ánxel Fole deu voz aos contos de medo, aos misterios rurais e ás crónicas da cidade de Lugo, sempre cun estilo directo e unha mestura sutil de realismo e marabilloso; Uxío Novoneyra, co seu verso libre e poderoso, fixo da serra do Courel un símbolo universal de identidade e resistencia; Manuel María, cantando a Terra Chá, construíu unha poesía chea de compromiso cívico e amor profundo pola lingua galega. Tamén Darío Xohán Cabana renovou a épica, Marica Campo ofreceu unha lírica feminista e espiritual, e Lois Diéguez defendeu a memoria colectiva nos seus relatos e ensaios. Na literatura recente, novos nomes lucenses seguen mantendo viva esta tradición: poetas como Isidro Novo ou narradores como Anxo Rodríguez Lemos exploran novas formas sen perder o vínculo coa terra e coa identidade. A variedade de estilos, xéneros e sensibilidades entre os lucenses é enorme, mais todos comparten unha fidelidade á lingua, un respecto pola memoria popular e unha capacidade especial para captar a maxia do cotián.

Longa noite de pedra

Unha das obras capitais da poesía galega do século XX, converténdose nun emblema lírico da denuncia, a resistencia e a dor colectiva dun pobo sometido á represión cultural e política. Publicada por vez primeira en 1962, esta compilación poética articúlase arredor da metáfora da noite —símbolo da opresión, do silenciamento e do esquecemento— que se prolonga indefinidamente, converténdose nunha pedra inamovible que afoga a esperanza. A voz do poeta transita entre a indignación e a melancolía, combinando unha linguaxe directa e austera con imaxes poderosas que expresan o sufrimento da identidade galega, a inxustiza social e a alienación existencial. Cada poema é un berro contido, unha formulación desesperada que non renuncia ao compromiso nin á dignidade, empregando o galego como ferramenta de reivindicación e supervivencia cultural. A obra expresa unha fonda conciencia do paso do tempo, do deterioro moral e da memoria colectiva borrada, mais tamén agroma nela unha corrente de resistencia e solidariedade que percorre toda a súa estrutura poética. O contexto histórico e político no que xorde "Longa noite de pedra" é o da ditadura franquista, unha etapa de férrea censura, persecución ideolóxica e negación sistemática das linguas e culturas periféricas como a galega. Celso Emilio Ferreiro, comprometido activista político e defensor do galeguismo, redacta esta obra durante a súa estadía en Venezuela, desde onde observa con dor a realidade da súa terra, reflectindo unha Galicia sombría, exiliada dentro de si mesma, con aldeas empobrecidas, símbolos afogados e palabras mutiladas. A súa poesía non é só unha resposta íntima ao sufrimento individual, senón un exercicio de denuncia colectiva, onde os versos se converten en trincheiras líricas contra a desmemoria e a tiranía. Ao mesmo tempo, a obra amosa a influencia doutras tradicións literarias da resistencia, como a poesía social castelá dos anos cincuenta, mais mantendo unha voz absolutamente singular e irrenunciablemente galega. Este contexto engade intensidade e urxencia ao discurso poético, converténdoo nun testemuño fundamental da dignidade nun tempo escuro. Dentro da obra destacan composicións como o poema homónimo "Longa noite de pedra", que condensa a mensaxe central nunha sucesión de imaxes contundentes e minimalistas, onde a noite simboliza unha eternidade sen saída e a pedra representa o peso da dominación e da censura. Outros textos profundan no baleiro das promesas traizoadas, no desarraigo ou na denuncia dos poderes relixiosos e políticos que perpetúan o silencio, sempre desde unha perspectiva de fondo humanismo. O estilo de Ferreiro, caracterizado por unha aparente simplicidade e unha fonda capacidade de evocación, fuxe dos artificios retóricos para impactar directamente na conciencia do lector, facendo que a súa poesía sexa inmediata, viva e profundamente emotiva. Os seus versos actúan coma crónica emocional dun tempo, dunha xeración e dun país secuestrado, mais tamén como chamas de resistencia nun contexto de desposesión simbólica. Por todo isto, a obra é tanto un documento histórico como unha obra de arte literaria de valor permanente. "Longa noite de pedra" consolidouse así como un clásico indispensable da literatura galega contemporánea, unha obra que transcende o seu tempo para falar de calquera opresión e de toda forma de inxustiza. O seu impacto foi tal que moitos dos seus versos foron reproducidos en murais, cancións e actos reivindicativos, converténdose en parte da memoria colectiva galega. Ferreiro non só deu forma poética á dor e á esperanza, senón que fixo do idioma un acto de liberdade e da poesía unha arma contra o esquecemento. A súa obra representa un nó fundacional na conciencia moderna de Galicia, onde palabra e dignidade se funden nunha única materia verbal de extraordinaria forza expresiva. A súa vixencia permanece, porque a noite pode alongarse, mais sempre hai quen escribe para rachala.

Ensalada

Medio Menú

 

Shower

 

Darío Xohán Cabana

 

Inés puxo na mesa un bolo de pan encetado xa, medio xamón, un prato de chourizos, queixo fresco e queixo curado. Colocou un prato diante do viaxeiro, e nel coitelo, garfo e serviñeta, todo moi ben disposto. O pan era da casa, macizo e de coda moura. O viaxeiro, deixando o coitelo e o garfo de Inés cun sorriso coma de desculpa, tirou de navalla parecida ás de Taramundi pero non igual, tallou un pequeno codelo sobre o que puxo medio chourizo, e púxose a comer a pequenos bocados que cortaba con moita mesura. A conversa seguía, oída polo forasteiro, que de cando en cando correspondía ós sorrisos de Inés e de Masito co seu e cunha leve inclinación de cabeza. Acabado o codelo e o chourizo, tallou outra miguichiña de pan, púxolle enriba unha delgada laña de xamón e seguiu moulando de gorxeliño, botando de cada pouco un trago de viño tan curto que máis ca beber parecía que bicaba o tangué. Cortou logo queixo duro, e por fin queixo do brando, sempre en pequenas cantidades, e pareceu dar por rematada a merenda, pois aseou moi coidadoso os beizos coa serviñeta, pregouna e púxoa diante de si, limpou a folla da navalla pasándoa polo papo do polgar esquerdo, dobrouna e gardouna no peto de diante do pantalón. —Ai señor —díxolle Inés—, e aínda parece mentira que un home tan grande coma vostede coma tan pouco. Coma unha miguíña máis, señor, que me deixa en vergonza. —Por nada do mundo quixera eu facer tal —repuxo o viaxeiro—, e xúrolle polo que máis quero que tan bo pan e tan bo compango había moito que eu non os probara. Mais aínda que a caixa do meu peito é bastante grande, sonlle home de pouca comida, pois o máis da miña forza vélleme do sol. É andada agora comín máis do que adoito, por causa do encetado enlido que houbo todo o día. —Sonlle cousas esas —terciou Masito— que teñen moito misterios, homes ben pequenos e de pouco ancho que comen, mellorando o presente, o desmínio ca bestas, e teñen toda a vida cara de fame. E outros coma vostede, grandes e esculturidos, parece que se manteñen con nada. O metabolismo é unha cousa marabillosa. —Neso ten razón Maximiliano —dixo Manuel de Braes—, porque non houbo nestes contornos home que comese máis có Forxán vello, e todos nós que o coñecemos non sabiamos onde o metía, pois nunca chegou ós sesenta quilos. E forza tampouco non tiña moita, nin valía cousa para o traballo. Moita famiña vos ten pasado. Acórdome que aló polo corenta, que había máis gana da que se podía matar, o pobre do Forxán andaba desesperado. Cando chegaron os Milagres de Saavedra, que ía tódolos anos, puxo a cocer canto touciño lle quedaba na casa, que por aí serían tres libras galegas, e levouno para a merenda cun currucho de pan como puño dun neno. Eu fun con el aquel ano. O touciño era todo lardo, marelo e sen freba ningunha, pero cando acabou de merendar non lle quedaba nada. Pan sobroulle aínda un pouquiño. Daba reparo velo comer daquela maneira. Non sei como daría pasado o resto do ano, pero aquel día coñécese que non quería aforrar.

Álvaro Cunqueiro

O señor Merlín, asegún se sabe polas historias, era fillo de solteira e de nación allea, e veu herdado pra Miranda por unha tía segunda por parte de nai; pro facía disto tanto tempo que ninguén se lembraba do feito. Soio unha vella camareira de Quintás facía algo de memoria, de que sendo nena levańrona ao enterro dunha señora a Miranda, e tralo crego de Reigosa, que cantaba mui ben, ía don Merlín vestido de negro, agás unha gran bufanda colorada, e xa daquela tiña mi amo a barba branca. Tamén facía memoria a vella de que ía no enterro o conde de Belvís cunha gorra de plumas, i o seu enano de portacolas, e que viñeran mulleres de Lugo facer o pranto, i as máis mozas delas ían descalzas de pé e perna. Por don Merlín non pasaban anos, e disto queixábase coma dunha horamá, pro poucas veces, que o ser dil era aparentar mui franco i aberto, contento do mundo e parrafeador, e sorría mui doado: axudábanlle a ser franco os ollos craros, i aquela súa fronte levantada e señora, i hastra o aquel que tiña de aloumiñala coa man dereita cando che falaba. Era de poucas carnes, pro mui estribado no seu e garrido, e mui andador. Pro agora non ía a contar do señor Merlín, senón a facelo prospeito da súa casa, cando eu vivía en Miranda, posto de mozo de pasamán por once pesos ao ano e mantido, as zocas que gastase i os remontados de chaqueta e calzón, amén de catro pares de medias por aniñovo, dous brancos e dous negros. A primeira na casa, despoixas de don Merlín, era mi ama dona Ginebra. Era unha señora mui sentada, verán e inverno coa súa peleiriña negra mui bordada con abalorios. Tampouco era do país, e prendía algo na fala. Tiña un pelo loiro mui fermoso e longo, que recollía nun grande moño, e nunca vin pel tan branca como a súa. Outa, e máis ben gorda, tiña un gran andar, i era mui graciosa de seu no mando, algo súpeta eso si e por veces seca, pro mui mantedora da xente e do gado. Cásque se non saía da casa, e pola serán sentábase no salón, a carón do balcón grande, a bordar nun gran pano que ía envolvendo a poucos arredor dunha cana de prata. En inverno gastaba mitóns de lá, e polo verán de fío branco, mui calados e con froliñas bordadas. De cando en vez paraba de bordar pra rascarse o lombo cunha manciña de buxo que tiña, montada nunha varíña de avellán. Algo de tristura coido eu que levaba aquela señora Ginebra nos ollos mouros, e si sorría, non era en cada e cando, era como si pedise a esmola de que ti sorrises tamén. Dicían que era viuda dun grande rei que morréu na guerra, e que tivo a noticia por un mozo que estaba en Miranda probando un peite de ouro. De señorio era, e don Merlín señoreábaa ao falarlle, e na cociña non poñía man, coma non fora pra facer a colineta os días de festa. A min tomoume lei, i os domingos pranchábame un pano branco pra que me soase na misa. Cando viña a Miranda xente de copete, subían os hóspedes ao salón e bicábanlle a man, e dona Ginebra ensináballes o bordado, desenrolando o pano da cana de prata, i eu lémbrome do señor Deán de Santiago, cando veu a Miranda a mercar o quebranoes, con antiparras postas lendo no bordado, dicéndolle a mi ama que atopaba ao señor Tristán mui parecido e que dona Oriana cáseque falaba. Eu estaba na porta do salón esperando permiso pra ofrecerlle a Súa Señoría un vasiño de viño Getafe con biscoitos rizados. A man dos traballos quén a levaba era Marcelina, unha camareira de obra de corenta anos, regorda e pequeñeira, mui colorada, gran faladora e tiñana por cociñeira de mérito. Tiña man de todo, dos traballos da casa, da facenda grande e da miuda, das criadas e da labranza, da feira e dos pagos. Engalanábase moito coas novidades, e cando viña un señorito de visita, anque fora un algaribo, ficaba dil namorada por un mes. Pasaba por parenta do amo e sobríña do escribano da Azúmara, i o que máis lle gostaba, despois de que lle chamaran doña Marcelina, era que a créaran no segredo dos que íban e viñan onda o señor Merlín. —Ise cabaleiro que veu á noitíña era un correo de El Rei de Francia, que ten medo que lle malpaira unha filla. Coñecíno pola espora moura i unha chave de prata que traía ao cinto. Todo sabía Marcelina, tódalas señas dos que ían e viñan, i os sete pareceres que hai en cada historia. Pra min foi boa madriña no que latricaba burlándome de que eu andaba depenicando das mozas. Pra o cabalo Turpín e pra os cáns Ney e Norés, e máis pra ir a Meira e mandados, inxerir as cerdeiras e termar dos obreiros que viñan ás labouras, estaba Xosé do Cairo, que era un mozo mui outo i escanabeirado, do pelo mui brizo, os ollos pequenos e chiscos, mui bulrento; en home de tanta guinda pasmaban as mans pequenas i amadamadas que tiña, i era mañoso pra calquer argallada, e tamén tolo pola caza... Polo bulrento, non amistaba moito coa xente. Pro era destemido, e igoal saía con noite pecha pra Lugo, atallando pola fraga de Eirís, onde tódolos días o lobo saudía á xente. O can Ney durmía de cara ás súa cama, i a min comezoume a mirar ben cando o Norés, un can lontréiiro, mouro como a noite, pro coa gracia de ter as bragas brancas, reviraba por os alléos e mui solto pras do da casa, dou en vir ao meu camarote a facer noite. Eu adormecíame mui ben co aquel seu roncor seguido. Xosé do Cairo, fóra de argallada das súas toleas, era un home leal. Comía á mesa con nós, os probeiros nas ceas, quitándolle de mala gana a pucheira aos criados. Despois viña Manuela de Castro, de pelo roxo i a sida boa pequena, quieta nos beizos coma o leite cando arrefría, que morréu asubiando na ocidía e no trato da casa, e Celia, que fora moza do egre de Ouras, e estudía a fábrica i a forxa. E despois viña eu, que estaba ao mundo do señor Merlín. A casa estaba no couto de Miranda, i era grande e ben fallada, con un balcón sobre o camiño de Meira e solana á cara do sol, e preto á eira o forno de mi amo, que tiña ateigado dúas cámaras e por detrás unha correu pra bestas dos visitantes, que ista era do meu cuidado, tanto pra estar coma pra arrendar as iogas i os cabalos. Na cámara grande do forno, á senta de veludo verde, léndo no atril o libro das historias, recibía don Merlín aos leopoldes. Na gaiola de vidro asubiaba o escornabois, i da redoma do bálsamo de Fierabrás pingaba pola billa de buxo dourado de Monte novo, no vasiño de prata, o roxo e perfumado licor. Eu, cabo do atril, coa palmatoria na man, e entón don Merlín botaba a auga, ao áer, e polas follas dos libros sagrados, vago a vago, adiviñando os milagres do mundo. O gato Cebes, un gato alíñeo e cego, viña deitarse nos meus pés. Merlín e familia. Álvaro Cunqueiro. 

Xosé Miranda

Era fillo dunha viúva. A súa casa daba ó Regueiro dos Hortos, camiño de terra pisada no Vico Novo polo que baixaba da cidade un regato cantareiro, de auga cristalina no verán e de auga oculta e néboa sonora no inverno. Máis que casa, a deles era unha casoupa cun galiñeiro detrás e unha horta da que sacar fabas, nabizas e cebolas. Desde alí víase o exterior da muralla, a Porta Miñá e as torres da catedral, sobre as que os azores voaban en círculo e as foelpas danzaban ingrávidas. Os invernos daquela eran longos e fríos. A súa familia era moi relixiosa. Tódolos días subían ata a basílica e oraban ante os altares dos doce apóstolos. Alí aprendeu a dor do pecado e o orgullo de ser cristián e o valor da renuncia e do sufrimento. Tamén aprendeu a diferenza entre miserables e poderosos, e a vaidade e a vacuidade dos sacerdotes. Para chegar á catedral tiñan dous camiños, que o neno percorría a pé indistintamente. Un entraba na cidade pola Porta Miñá e cruzaba o barrio dos tintureiros; o outro chegaba ata a Igrexa da Virxe do Camiño, seguía polo foso da muralla e metíase en Lugo pola porta do Postigo. En ambos había que pasar a carón da igrexa parroquial, á que acudían os domingos, e do pequeno cemiterio anexo. Cruces e lápidas divisábanse desde o sendeiro. Para vencer o medo facíase acompañar polo seu can, ó que chamaban Céler. Contaba quince anos cando, regresando á casa unha noite despois de rezar as completas, tivo un encontro transcendental. O aire xeado queimáballe o nariz, e o alento ía formando nubes diante del. A lúa sacaba brillo das toradas de neve e dos tellados pendían os carambos. De súpeto, o can parou. Sobre unha das lápidas descansaba un lobo enorme, amarelo, que os ollaba con ollos vermellos como faíscas. Sentiu un arrepío que lle percorría o espiñazo e notou que tamén o Céler tiña os pelos de punta. Afortunadamente o lobo, indiferente, liscou saltando o valo e perdeuse nas leiras. Esa noite non puido durmir. Continuamente acordaba sobresaltado polos ouveos e polos laios das vítimas. Levouse antes da prima e armado coa fouce e coa forquita surtiu ver. As pegadas dos lobos enchían o rueiro e o sangue manchaba a neve enzoufada arredor das cortes e dos galiñeiros. Procurou a Céler sen atopalo. Un veciño díxolle que viran o seu corpo degolado e case devorado por enteiro e que non era de estrañar, pois os cans son o prato preferido dos seus curmáns salvaxes. Chorou longamente e as bágoas esvarábanlle ata o queixo e quedaban alí colgando coma barbas conxeladas. Daquela estendeuse por Lugo o rumor de que Froilán, un veciño seu do mesmo barrio que andaba de anacoreta, trouxera das súias viaxes un lobo domesticado que lle obedecía coma un can. Achegouse a ver a novidade e comprobou como o animal seguía ó seu amo polas rúas, como agardaba deitado cando entraba nas igrexas, como pasaba a carón das pitas e das ovellas sen lles facer mal, como se recollía piadoso nas horas de oración e como pacífico durmía baixo as árbores do xardín conventual. Se non fose polos ollos, que os distinguían do mel escuro, case pensaría que se trataba do mesmo que conducía os lobos a noite que ceeron ó Céler, pois os dous eran amarelos nun país de lobos morenos, e de talla improbable e desmesurada. Froilán deostaba ós principais nas prazas públicas e ás portas dos templos enxalzaba ós modestos. Abruptamente revelóuselle o seu camiño, renegou do século, despediuse da súa mai e dos seus irmáns e seguiu ó eremita. Xuntos atravesaron os vales e as montañas ata chegar ó reino de Asturias e aínda máis alá. Froilán calzaba abarcas de coiro e ía á xineta nun burriño novo que substituía o que comera a fera, e o seu discípulo acompañábao andando e descalzo. Cando lle inchaban os pés parábanse a descansar. O lobo lambíalles as feridas e humillaba a cabeza oíndo as oracións do amo. Corría o outono e as follas amarelas precedíanos na viaxe. Os peregrinos volvían a cabeza ó velos pasar. Por fin chegaron ó monte Cucurrino e o ermitán amosoulle a ermida que pretendía rematar e a cova na que vivía. Dela exhalaba un perfume que lembraba o do fiúncho e o da madreselva. As flores enchían as paredes e polas noites, para que puidesen asearse e ler a Biblia, o teito acendíase cunha luz sobrenatural. Cando Froilán durmía a luz adelgazábase e velaba o seu sono. Catro meses permaneceu o mozo co seu mestre. Apenas comían; landras, castañas, noces, mazás, raíces, saltóns, algunha troita, de cando en vez un coello, codorniz ou pan duro e queixo de cabra que lles traían as xentes. Pero no máis cru da invernia a cova seguía coa mesma temperatura, como se quixese preservar a vida do santo, e as flores seguían ateigando as paredes e o perfume era cada vez máis intenso. Chegaron as grandes nevadas e desapareceu a comida. Unha tarde Froilán despediu ó lobo, devolvéndolle a liberdade, e faloulle do vicio e da necesidade. O lobo é malo por necesidade e por costume, e por iso devora homes. Mais o lobo non devora outros lobos. Os poderosos do mundo, en cambio, son malos por vicio e por afán de poder e riquezas, e non dubidan en roubar ó orfo e á viúva. Sen embargo, tamén por eles, mesmo por eles, morreu o Fillo de Deus. Máis fácil foi predicarle a ese lobo, fresco aínda o sangue do seu burro no fuciño afiado, ca ós bispos e ós nobres e ós comerciantes adiñeirados. Máis sinxelo cambiar os seus costumes cós dos soldados e os monxes e os labregos. Esa madrugada o rapaz pediulle unha graza a Deus e marchou sen despedirse, cara a montañas aínda máis altas, solitarias e inaccesibles. Quería ser máis humilde ca Froilán e avanzar na imitación de Cristo. Non lle importaba a idea da morte. Tamén El morrera por tódolos homes. Xa que os lobos lle producían pavor, pensaba evanxelizar ós lobos. Levarlles a palabra de salvación a aquelas bestas feroces e sanguinarias. Para facelo todo máis completo, durmiría ó relento. Así o seu milagre sería maior có do seu mestre e demostraría ós poderosos a forza do amor e da fraternidade. O seu desexo foille concedido. Acampou entre lobos, que ó principio só lle demostraron indiferencia. Tivo a gloria de velos vir en fila nas noites de lúa chea, un tras outro ata o horizonte, pisando todos no mesmo sitio para non delatar o seu número, e a de velos cazar en grupo, e a de ver como coidaban as crías e como lles levaban a mellor comida e ata como chegaban a devolvela dos seus estómagos para alimentar ós fillos. Así comprobou que o amor e a fraternidade son meirandes entre os animais ca entre os humanos e empezou a pensar que talvez Cristo foi home porque os homes son as peores criaturas sobre a Terra. Predicáballe falándolles da maldade dos señores e da bondade de Xesús e dos apóstolos; instábaos a deixar a rapina e o latrocinio, a non asaltar máis galiñas e ovellas, a desexar o saibo do sangue quente e a apreciar as verduras e as herbas; contáballes do paraíso terreal, cando eles falaban aínda, e do Paraíso auténtico ó que todos estaban destinados; lía lles pasaxes da Biblia, repetíalles as benaventuranzas, parándose moito na dos mansos que herdarán a terra. Un día achegouse un lobo, as orellas gachas e o rabo entre as pernas, e sentou a escoitalo. Ó día seguinte eran dous, logo tres, logo moitos ou tódolos lobos dos arredores os que se reunían cada tarde para oír os seus sermóns. Celebrou o seu triunfo e dirixiuse a Lugo para alí predicar como fixera Froilán. Pronto se sabería en todas partes e os poderosos tremerían só de pensar no poder de convicción das súas palabras. As arengas tronaban xa no seu maxín. Camiñaba descalzo e sen xibón. Levaba soamente a camisola e uns calzóns. Fixérase insensible ó frío e á fame. Semellaba, de tan fraco, un saco de ósos. Algunhas foelpas temperás viñan revoando caer sobre o seu rostro. Os seus ollos, azulísimos, imitaban a cor do ceo de inverno. Caeu a noite. As estrelas parecían ramos de flores e a lúa, redonda e branca coma unha hostia, lembráballa á comuñón universal. Pasou a carón dun cemiterio. As sombras das cruces caían sobre as lápidas. Nunha delas, bruscamente, adiviñou a figura dun lobo. Os cairos brancos destacaban entre a pelaxe amarela. Ó principio pensou que se trataba do animal de Froilán. Pero os ollos vermellos, brillando coma musicas, o talante, a envergadura, sacárono do seu erro; polo contrario, era o mesmo lobo que vira dous anos antes, na igrexa da Virxe do Camiño. Quixo falarlle e viuse incapaz. Soubo que a fera non lle obedecería. Sentiu pavor e deixou caer o fardelo coa Biblia e as escasas pertenzas. O animal ergueu o rabo, recachou a fuciño, estirou as orellas e gruñíu rouco, ameazante. O home cae de xeonllos e pensou rapidamente na súa vida de fervor. Tamén no seu can, Céler. Non comprendía por que Deus o castigaba así. El cría que Deus o amaba máis ca ningún, que renunciara a todo, que evitara coidadosamente todo pecado. Aquela fera tiña algo de demoníaco. Un lume cada vez máis grande ardíalle nos ollos. Mentres choraba entendeu que o lobo era ou representaba a súa soberbia, a que non soubera refrear, e sentiuse un fracasado, pois era evidente que Froilán puidera controlar a súa. Mentres os afiados dentes esgazaban a súa carne pediu perdón a Deus e encomendoulle a súa alma. Un meses despois pasou por alí Froilán, de viaxe a Lugo. Xa era primavera e os regatos cantaban alegres baixando dos montes. No alto dun outeiro, ó pé dun cemiterio, arrecendía unha mazaíra. Sentiu que algo moi triste e excepcional pasara naquel lugar e axeonllouse a rezar baixo a árbore. Bendiciu a mazaíra, encheu as faldriqueiras e as alforxas do burro de mazás camoesas e foi todo o camiño mastigando envolto naquel aroma que lle lembraba a súa infancia. Pareceulle que na árbore quedaban tantas froitas coma cando chegara. Cando volveu pasar, avanzando o outono, a árbore estaba chea. As pomas caían ó chan para dar de comer ós ourizos cachos e centos de paxaros de tódalas cores alimentábanse nas súas polas. Froilán deixounas estar e encheu os petos e as alforxas. Pareceulle que cada vez que collía unha mazá brotaba outra. Bendiciu as aves e o pomar e marchou. Aínda outra vez volveu Froilán, en pleno inverno, e a mazaíra, repleta, regalaba vida polos arredores. Pasaron os días e o santo foi monxe, fundou conventos, foi bispo por que o reclamou o pobo de León e morreu. Pasaron días, e anos, e séculos, e unha tarde dun verán inclemente un peregrino, cos descalzos pés chagados, detívose a descansar no alto de dunha lomba, onde en tempos houbera un cemiterio. Xa non había cruces nin lápidas nin cruces, só ruínas, pero había unha mazaíra ateigada de froitas perfumadas e saborosísimas. O peregrino saciou a súa fame e descansou á sombra da mazaíra. O seu nome era Xoán, pero todos lle chamaban Francesco. Como Froilán, foi santo, non quixo ser sacerdote, desprezou as xerarquías, falou coas aves e cos lobos, fundou mosteiros de humildes e mulleres, foi monxe e andador, amou a Deus e ás súas criaturas e viviu en paz coa natureza; como Froilán, morreu unha noite entre o tres e o catro de outubro, cando as follas caídas, humildes como monxes xiróvagos, peregrinan dun lado a outro ata caer ó chan e acabar sendo humus. A Igrexa puxo as festas dos dous santos en días consecutivos, e consecutivo é tamén o seu sitio á dereita de Deus, que se cadra os confunde un pouco, tanto se lle parecen. A eles non lles importa; pasean xuntos, collidos do brazo, e falan de estrelas e de flores. Un é un vello duns setenta anos, o outro un home na sazón da idade. Ás veces vai con eles un mociño que lles ofrece alegremente mazás coloradas. Os santos acéptanas e sorrín. E se un se fixa ben pode ver, polo rabo do ollo, como os seguen, a catro patas, unhas beatíficas sombras brancas. O demo á orella. HOMO HOMINI LUPUS.

Na noite escura e fría tocaron a matíns. A monxa sobresaltouse no soño e tratou de abrir os ollos. Pero a cifra petaba con forza contra o fachinelo e un relampo perdido iluminou as paredes núas. Botou unha man fóra das sabas e notou que o aire xeado lle pesaba na pel. Acochouse tratando de cobrar ánimos para erguerse. Oíu os pasos das outras monxas que se apresuraban polos corredores. Algunha petoulle na porta. Un lume frío apareceu no muro e un vapor azafranado encheu a cela. O Demo en persoa saíu da parede, atravesou sen ruído a habitación e agachouse sobre a orella da dormente. Suxeriulle sen présas a inutilidade da súa vida e fíxolle ver un páramo de aburrimento e desolación. A monotonía dos oficios, a aridez do convento, o silencio sepulcral que debía gardar obrigatoriamente. Tódolos días da súa vida, díxolle, poderían resumirse nun só. E tódalas horas de cada día, nunha soa hora, e cada hora nun minuto. E en tódolos minutos había o mesmo: rezos, rezos, rezos. Abalaba o rabo de perna a perna mentres lle contaba o feliz que podería ter sido se non renunciase á vida a cambio de nada. Comprendeu como malgastara a súa mocidade. De súpeto foi nena outra vez. Correu polo río e saltou da súa casa coas súas irmás, xogou ás agachadas e esgatuiou polas árbores buscando niños de paxaro, mentiulle ó cura na confesión e riu contándollo ás amigas, monecou, deixou que o veciño lle aplastase os peitos e deitouse na palla co fillo do zapateiro. Sentiu os bicos apaixonados do seu amante, as mamillas ergueóronselle baixo a roupa, abriron os músculos robustos e bicoulle o pescozo moreno. O falo do rapaz atravesouna e un orgasmo paroxístico abriulle as carnes. Mollou as sabas, alí, na cela do convento de Vilar de Donas, e notou nos beizos o sabor, case esquecido, da palla. Oíu as campás da igrexa o día da súa voda e viu, como desde unha nube, a alegría e o orgullo dos seus pais e a envexa das súas irmás. A pequena brillábanlle unhas bágoas nos ollos. Ela ía por un camiño coas súas amigas, parlando de cousas insubstanciais, e os ollos dos amigos preciosos, os seus fillos, enchían o aire coma os garulos dos paxaros. O máis noviño, loiro, con cara de anxo, subíase no colo e dáballle bicos con moito agarimo. Pero non era o neno quen a bicaba, era o seu home, montado sobre ela na cama, o que lle lambía os beizos e os ombros e os peitos e notaba como alí, entre os labios dos que non se atrevía nin a ollar, medraba un gran, medraba a lúa daba voltas cando ela no bailo. Levaba un vestido de raso branco e bailaba ó son da gaita e do tamboril e o seu home, feliz, ría ó xirar, e o seu cuñado Antón era o que tocaba a gaita. Rían todos e ela tamén, e bebían viño e comían as febras do porco e filloas. A carón da lareira zurciu carpíns e o marido cravuñába as gadañas ou limpaba a escopeta e os nenos revolvían ós seus pés e a neniña, que tiña sete anos, xogaba coas bonecas e imitaba á súa nai. No armario estaba gardado o traxe da voda para cando fose grande e mentres tanto ela conversaba coas súas amigas e paseaban polas alamedas, co vestido de cores vistosas e as súas sortellas e os seus aneis de prata. Na igrexa seguíalle mentindo ó confesor, cando o marido ía á caza e os nenos non podían vela fála con señardade de Antón e el derrubábaa sobre a palla, abríalle as saias e metíalle a cabeza entre as pernas e entón ela non podía conterse e berraba, tapáballe a boca para que non a oísen e penetrábaa. Sentía o sabor veo da palla, os dedos ásperos ían pegadas na man de Antón, e oíase a risa da súa cama. Mentres o Demo lle falaba ó oído o rabo alongábase e reptaba polo cobertor, chegaba á man descuberta e enroscábase no pulso, oía chorando dela. As palabras, suaves, lentas, convencíana do estúpido que era erguerse no medio da noite cando non quería rezar o xa rezado, ben co, ben sen, que estaba no leito vivindo a súa vida, co ben pois de que a lembraba co seu home á caída da tarde, despois da volta de caza, repetindo con el o que xa fixeran e comparando na escuridade os corpos, saboreando as semellanzas e as diferenzas. Sentíase mal porboala. Non máis matíns, non máis laudes, non máis completas. Pero a parede abriuse de arriba abaixo e unha muller de ollos luminosos entrou na estancia. Vestía unha camisa branca e un manto de gasa azul. Alzou un brazo. O Demo encolleu o corpo negro e encolleu ata desaparecer confundido no rabo, que caeu ó chan e se arrastrou como a serpe do fémur bífido. A Virxe esmagoulle a cabeza co pé e abenzoou á monxa. Toda a falsa vida que lle mentira o diaño desapareceu. Foi ó novo nena, pero esta vez era a nena que fóra, coa súa auga e os seus cabelos cheos de lendias. Tiña que ir á fonte e buscar caldeiros de auga que pesaban máis ca ela, auxiliar na lareira e coidar dos seus irmáns pequenos. Tiña dez anos cando entrou a traballar de criada nunha casa da cidade, na que comía as sobras. Desvirgouna o señor, un vello enxoi e guerfo, sobre a mesa da cociña. Sentiu nas partes a dor dunha coitelada. Despois deitouse tamén cun criado da casa, brután e deslinguado. Os catro deixou preñada e non soubo de cal dos dous. Tivo un fillo raquítico, que morreu antes dos tres meses. No camposanto non puideron poñer nin unha campa co seu nome. Fora un terrible sacrificio traelo ó mundo. Creu que tiña que botalo. E esa dor repetíase e repetíase. O sacerdote atormentábaa cada vez que ía confesar e impúxolle severas penitencias. Ela non comprendía cales eran os seus pecados. O seu home bebía e embebedábase. Pasou fame, faltoulle o alimento para os seus fillos. Raspinou da despensa do señor. Díxollo ó cura e este ameazouna co inferno dos réprobos. Viu como morrían de fame dous dos seus fillos, e esta vez a dor foi coma unha queimadura, unha queimadura por dentro, que lle fixo comprender o que poderían ser ese inferno prometido. Privouse de comer para darlles o que lle quedaban. Traballou vinte horas ó día, empuxou o arado, lavou roupa, carretou pedras dun lado a outro, aturou o peso morto do seu marido sobre ela, aturou violacións continuas cando el viña borracho, aturou tamén as malleiras. Non soubo que existía o orgasmo, nin os vestidos de cores, nin as xoias, nin o raso branco. Camiñou en cambio con febre e con carrasperia, camiñou coas pernas cheas de varices, camiñou baixo o sol e baixo a chuvia. De súpeto era unha velliña. Unha vella de trinta anos. O home morreu. Derramou por el unhas bágoas que mollaron a saba da cama no convento de Vilar de Donas. Botárona da casa, mendigou. Os rillotes fían dela e arrebollábanlle pedras. Algunhas, que de nena foran amigas súas, torcíanlle a cara. As compañeiras de traballo, en cambio, axudábana no pouco que podían. O crego, gordo e repoludo, paseaba co patrón. Con eles ía un gaiteiro mozo e alegre, para o que ollaban tódalas mulleres. Parecíalle que o coñecía de algo. Mais el pasou ó seu lado sen volverse. Tocaron a matíns. Espertou. Estaba soa na cela. Fóra petaba a cifra con moita violencia. Pero alí, no convento de Vilar, tiña aínda dentro, coma un cateiro, a dor imborrábel dos fillos mortos. Apartou as sabas, puxo rapidamente o hábito e correu a darlle grazas a Deus, ó seu Único Fillo e á Santísima Virxe. Nos cornechos da cela quedaba unha especie de gas azafranado e un frío inmenso perseguíaa polos corredores solitarios. O demo á orella. 

 

 

Celso Emilio Ferreiro

O teito é de pedra.

De pedra son os muros

i as tebras.

De pedra o chan

i as reixas.

As portas,

as cadeas,

o aire,

as fenestras,

as olladas,

son de pedra.

Os corazóns dos homes

que ao lonxe espreitan,

feitos están

tamén

de pedra.

I eu, morrendo

nesta longa noite

de pedra.

Suso de Toro

Unha rapaza morena, blusa azul a xogo cos pantalóns vaqueiros, sobe. Págalle ó conductor, que está comendo un periódico deportivo, atravesa o bus e sae por atrás. Un tipo de mono azul, de pé xunto á porta cunha chave inglesa arrimada nunha orella, mira para ela, logo saca unha pitilleira de ouro, sacode o cigarro contra da petaca, logo colócao, en plan Bogart, caído nun lado da boca. O pitillo empeza a abanear para enriba e para embaixo, segue abaneando, cada vez faise máis pequeno. Estao comendo. A rapaza, volve a subir, desta non paga, e volve a saír por atrás. O conductor, que xa rematou co seu almorzo, olla para atrás, limpando a boca coa man. Logo torna a mirar para diante e ponse a acompañar coas orellas a canción que dan pola radio do coche. A rapaza, outra que tal, sobe e baixa. Os pasaxeiros empezan a mosquearse. O conductor, que controla todo, saca axiña un insecticida, dálle un par de chuflidos e todo quisque volve á súa figura normal. “Aquí de mosquitos nada, eh”, di severo. Un vello sentado que ten tres patas unha delas de pau, empeza a movelas alternativamente adiante e atrás, ó tempo que di, nos meus tempos, dúas patas adiante, un pobre mutilado, a outra atrás, nos meus tempos, dúas adiante, un pobre mutilado, outra atrás, e así rosmandro e facendo deporte. Un rapaz que está a facerse unha palla con entusiasmo nos asentos do medio, para o labor e mira para o vello. Unha señora dille con cara de roña “¡facer iso nun intre así! ¡Se vivise o meu fillo!”. O rapaz ri e ensina os dentes e as moas, cheas de sarro, chíscalle un ollo, logo cospe na man e volve darlle ó manubrio. O conductor mira o reloxo, tírao pola ventáña e mete a marcha. Denantes de que peche a porta, sobe outra volta a rapaza e fica de pé collida nunha barra. De alí a pouco, mentres o bus anda, o conductor abre a porta automática e a rapaza, lixeira, arrempuxa a unha nena e unha vella que ían xuntas. A vella cae a primeira, bate no chan e faise cachizas, pásalle un coche por riba e alá van os miolos todos ciscados polo asfalto. A nena vai colgada a rastras, collida da porta, xemendo. Pero a rapaza péguelle un patadón na cara que lle salta os dentes, e cae tamén. Todos no bus. Sobre todo o conductor e a rapaza. Os viaxeiros comentan a cara que poñía a nena. Nisto, o conductor, que é un habelenicioso, ponse a asubiar en plan disimulo, estrica unha perna e pásalla, suavíño, á rapaza polo cu. Esta sacódeselle unha patada de karateka na gorxa, co seu berro correspondente. Desfaílle a gorxa, o conductor tapando o burato coa man, busca coa outra, ás apalpadas, nun departamentiño que ten ó lado do embrague e saca unha gorxa de plástico. Todo isto sen deixar de conducir. Cando ve que xa pode falar, tose, e logo dille con xenreira, “cabrona, case nos dámos todos unha hostia pola túa culpa”. Cala, rosmar polo baixo, volve tisnar. A rapaza nin mu. O outro segue, “irresponsable, e que falta tiñas de pegar ese berro, déixaseme un oído xordo”. Agora a rapaza asubía con indiferencia. Un anaco despois o conductor chíscalle un ollo ó pasaxeiro que vai ó seu lado, e abre a porta automática. De contado o outro, de pelo e bigote brancos, guinda á rapaza con forza pola porta. Esta ensánfase dun topetazo no capó dun coche branco que ía ó lado. O conductor do turismo con cara de noxo, pon a andar o limpaparabrisas, que barre o sangue e as tripas, saca a testa pola ventáña e berra, “¡a ver se non tiramos porquerías! ¡Hai papeleiras!”. A xente no autobús volve escachar coa risa e asómanse todos facendo comentarios de orde anatómica sobre os restos da rapaza. Un de traxe, que vai de pé cun maletín, ri e bate coa testa nun cristal, ri e bate coa testa, volve rir e volve bater, ata que fende a cachola e cae. O conductor que segue controlando todo, di “Caralludo, como aquí o que limpa son eu, veña todo deus a emporcar!”.

Jeudi

 

Jeudi

Jeudi

Jeudi

Berta Dávila

Despois de morrer avoa Úrsula, axudo a miña nai a desmontar a casa. A idea dunha casa onde xa non vive ninguén, esmorecendo cos seus obxectos sen outro propósito, fáiselle perturbadora a mamá. É a súa casa da infancia a que desmantelamos palmo a palmo. Eu envexo posuír unha casa de infancia que permaneza en algures, porque todas as casas que tiven, sen excepción, foron provisionais. Gardo nunha caixa de mudanzas os marcos de fotos que ocupan ata o máis mínimo lugar e, no fondo dun dos andeis da vitrina do comedor, dou cun retrato de familia colocado habilmente para pasar inadvertido detrás da porcelana. Coido que é o último en que se poden ver xuntos todos os fillos da avoa, aínda que tío Carlos e mais eu, se cadra de forma profética, parecemos estar fóra da imaxe, como nun deses xogos de lóxica en que hai que adiviñar cal é o elemento que sobra na serie. Mirámonos un ao outro por vez de mirar ao obxectivo, eu nos seus brazos, tocando coas miñas mans pequenas a montura das súas lentes. Mamá e tío Carlos son os dous fillos máis novos da avoa Úrsula. Naceron no mesmo parto, primeiro o tío e poucos minutos despois mamá, pero medraron coma dúas liñas perpendiculares que coincidiron unha vez nun punto concreto sen eles pretendelo. O camiño que iniciaron mamá e tío Carlos, desde ese primeiro punto que foi un parto longo e complicado, na mesma cama en que naceran todos os fillos, resultou veloz e inevitablemente separador, sen volta atrás. As diferenzas entre un e outro, as distancias insuperables, non teñen nada que ver, malia todo, coa fondura do amor que hai entre eles. Mamá e o tío Carlos aprenderon a quererse coma unha parella de números perfectos, tal e como Natalia e eu nos quixemos aquela noite no balcón dun apartahotel barato. Para persoas coma mamá, como o tío e como min, a diferenza entre nós mesmos e o outro adoitase ser un paso que abrimos para que o amor o ocupe. Non importa o grande que sexa ese espazo, tanto máis grande será o amor que medre para cubrilo. Se cadra por iso amamos a diferenza. Igual que o silencio, a diferenza nunca é unha derrota. É apenas un lugar. A avoa Úrsula tivo dous fillos varóns antes de naceren mamá e tío Carlos, que xa non coñezo, e sobre quen me quixo, sempre ao seu xeito, que é como queren as persoas que queren de verdade. O maior de todos, tío Emilio, levou o nome do avó, aínda que ao avó ningún lle chamase nunca polo seu nome, senón polo seu rango no exército de infantaría: capitán. Mesmo os seus fillos, ou sobre todo eles. O avó morreu moito antes de nacer eu. Coido que o avó é o meu primeiro recordo inventado. Todo o que sei del son apenas algúns pousos que restan do pouco que mamá me quixo contar, atravesado pola pátina dignificadora do relato da avoa Úrsula e por algunhas anécdotas relatadas coa distancia irónica de tío Carlos, a meirande parte delas desagradables. Supuxen sempre que era un home reservado e de poucas palabras, sei que era un xogador notable de xadrez e un escritor de diarios mediocre, e que mantivo desde a guerra a pistola cargada nunha maleta forrada por dentro de veludo azul escuro. Dicía que a gardaba por se acaso. Souben máis tarde que, como adoita acontecer, as cousas non foron como mas contaron. O capitán non se retirou do exército con honras e vitores, foi convidado a exercer durante anos funcións administrativas nun cuartel de provincias, baixo ameaza de expediente disciplinario. Todo isto contoumo tío Carlos unha das súas tardes que o visito cando está lúcido. Coñecía ese día un segredo altísimo, fálame da negativa de meu avó a participar na execución dun grupo de traballadores sindicados no ano corenta e dous. Cústame entender por que a historia familiar se empeña en reivindicar o contrario, pero supoño que a razón é, ela mesma, ou cando menos parecese, a necesidade da avoa Úrsula de rescribír as causas da morte do seu home, apremado por unha crise asmática, borrando todo signo grotesco do relato e detallando con precisión o infortunio da súa viudez fulminante como a secuencia dun infarto de miocardio fulminante e heroico. Despois de tío Emilio, condenado a levar non só o nome, senón tamén a lousa dos éxitos do capitán, chegou tío Fernando. Meu tío Fernando é cardiólogo, arrogante e o fillo predilecto de seu pai. Vive en Barcelona e apenas o coñezo. Cando chegaron os xemelgos, meus avós só agardaban pola nena que completase o retrato familiar, así que meu tío Carlos foi desde o parto un estorbo inagardado, unha anomalía. Mesmo antes de se converter nun tolo. Interesouse cedo polas matemáticas e outras linguaxes que para el eran transparentes. As lentes de aumento, as pozas e os espellos. A caligrafía, as retículas de azulexos, o impresionismo. As órbitas mecánicas, as caixas de música, as cápsulas. As duplicidades, morfoloxía das amoras e das grosellas, a simetría. Imaxíneno sempre como unha suma inexacta de todo o que lle gustaba facer e observar. Inexacta porque a compilación minuciosa de todos eses detalles formaban parte de tío Carlos sempre fica lonxe de facer quen era el, coma se fose un número defectivo, sempre maior á suma dos seus divisores naturais. Iso é o único en que podo pensar mirándonos a el e a min na fotografía de familia que sosteño entre as mans antes de gardala coas demais. Lembro moitas cousas daquel día. Vou con meus pais a un xantar de verán na casa familiar da moza de meu tío Emilio, que está próximo a casar. Non teño máis de cinco anos e aínda non me cae ningún dente enorme, non só a través da miña mirada infantil, senón a través da de calquera. Agasállanme cunha coroa de flores igual á que levan na cabeza as nenas da familia dela, pero detéstoa e quítoa nada máis poñela. O xardín é maxestoso, ten arbustos de mirta podados con forma de labirinto, e un elefante esculpido en pedra de meu tamaño. Tío Carlos semella non estar, pese a que nos acompaña no xantar e na sobremesa sentado xunto á avoa Úrsula. É un deses días en que o tío desaparece case por completo nalgún lugar da súa cabeza. Hai un estanque oval con peixes de cores que chaman por min desde o principio, inzado de plantas acuáticas de follas grosas bebendo na superficie, e cuberto por unha birla de buganvíleas de flores lilas que ruben pola parede. Dentro da auga, turbia, os peixes vense pouco. O estanque que fica no final do xardín, lonxe, quieto cun un presentimento. As mesas para o xantar están dispostas na solaina da casa e a familia da noiva trata continuamente de convocar o eloxio e a atención da avoa Úrsula, que se deixa servir unha infusión con dúas pedras de azucre da bandexa que leva unha muller con mandil de cadríns, coma se o ritual de ser servida non lle fose alleo. Todo é un xogo de galanos e mostras de suficiencia. Na fotografía, observo a meus pais. Son xenuinamente guapos, teñen na pel unha frescura case adolescente e na mirada a luz de todos os veráns por chegar. Mamá leva un vestido azul con pequeniños morcegos brancos e unhas zapatillas de esparto atadas aos nocellos. Papá non viste camisa como os demais. Atesoura un encanto especial. Os dous son ao mesmo tempo e aínda agora mesmo. Mamá ten a beleza dunha veterana de combate. Aínda a conserva. Observo os seus nocellos atados con cintas, fortes coma os do adestrador e vez delicados coma os das bailarinas que levan dentro as caixas de música. Así creo que é mamá. É enfermeira de pediatría. Ás veces o xesto dos seus ollos parece indicarons a papá e a min o camiño. E sempre é el, e non papá, quen preciso observar para saber se estou ou non a salvo. Mamá é o único lugar ao que lle podo chamar “casa”. Despois do xantar achégome ao estanque cunha curiosidade de exploradora. Os peixes agóchanse, e quero coller coa man unha flor branca de manciño caída na superficie da auga. Apoio o corpo no bordo de pedra, estiro os brazos, elévome todo o que podo no bico dos pés e os meus dedos case son capaces de collela i o corpiño se afunde pouco a pouco. Daquela pérdese o equilibrio e dou en caer coa metade do corpo dentro do estanque mentres escoito de lonxe os avisos do limoso. Apoio as mans no fondo, que ten un tacto esponxoso, e abro os ollos nos brazos de meu pai, empapada. Séguense abertos un par de segundos os que paso coa idea de límite que conservarei para o resto da vida. Observo ese espazo acabada de saír daquel estanque, observo os espellos, o mar, as fotografías, os escaparates. Todos eles son espazos en que introducirse ou non. A fin do mundo é o principio das cousas son entidades que se tocan a un lado e a outro da súa superficie, que imaxino coma unha lámina finísima que os delimita en dúas dimensións: dentro ou fóra. Non proben a ollos o punto de fuga en que todo conflúe, senón a pel dos obxectos, o límite que separa a realidade interior da visible. A vontade de indagar co dedo na tensión superficial ata quebrala, para tocar tamén nese fondo limoso de cada paisaxe, perségueme desde entón. A miña relación coa auga vólvese estraña despois daquel día. Non sei nadar e nunca quixen aprender hai poucos meses. Porén, as piscinas parécenme lugares apaixonantes. Con relativa frecuencia soño que estou mergullada nunha piscina e que as miñas pernas e os meus brazos flotan e esvaran, e a miña pel ten o tacto que lle imaxino a unha serea, e o meu embigo marca o centro do meu corpo coma se todo fose un obxecto que xira sobre si mesmo en espiral. Normalmente estou espida e soa na piscina do soño, iso é apazugador e está cheo de encanto, coma o regreso a unha etapa anterior previa ás ideas da gravidade e á conciencia das pegadas dos meus pasos no chán. Non teño roupa para saír de non é iso o que me preocupa. O meu empeño non é o de atopar algunha fórmula para emerxer ao exterior da piscina ergueita, senón prolongar todo o posible o momento de estar que saír dela. Habitualmente o soño remata antes de que teña que facelo. Durante boa parte da miña nenez obsesióname construírlle muros ao mar. Na area mollada, coa marea baixa, levanto pequenas piscinas cercadas por diques de area que vou reforzando coas mans ao longo da tarde. Cada vez son máis hábil e as piscinas son máis profundas e máis grandes, de forma que podo sentar dentro delas e estar mergullada na auga case por completo. Gozo soamente da auga en augas caladas, aínda na beiramar, son imprevisibles. As ondas, aínda na beiramar, son imprevisibles. Non xestiono ben o así a meirande parte do tempo. Imaxínoo que é algo que herdei, sen querelo, da avoa Úrsula. Mentres recollemos a súa casa, atopamos notas manuscritas en pequenos anacos de papel practicamente sobre cada obxecto de importancia, sobre cada caixón, sobre cada espello: as medicinas, os pequenos recados, a listaxe dos libros que están gardados na libraría e os que están na mesa de noite. Esa necesidade de controlar as poucas cousas que poden controlarse, de anotalas e darlles forma, parécese moito ao que eu fago: escribir para comprender a infinidade do mundo en que vivo coma se fose unha casa que me pertence. 

Carrusel. Berta Dávila. 

Na mesma caixa de zapatos onde o elefante branco de tío Carlos durmiu durante todos estes anos, dou cunha fotografía singular. Na marxe esquerda hai un dedo que cobre parcialmente o obxectivo da cámara e no resto da imaxe non se ve máis nada que unha negrura desacougante. Lembro o momento exacto en que tirei a foto, cunha cámara dun só uso que Natalia e eu mercaramos nunha área de servizo da estrada que conecta Lisboa e Faro algunhas horas antes. Estou mirando a noite ao seu lado na terraza dun apartamento de vacacións. Na varanda de metal onde ela apoia os nocellos hai unha marca de óxido con forma de árbore. Hai tamén unha luz laranxa de farois, un ruído de mar e tráfico que vén da avenida principal e un grupo de mulleres con abanicos que vocean pola beirarrúa do paseo marítimo. Daquela tiro a primeira foto do carrete tratando de probar como funciona a cámara. Decátome de que non quero enfocar nada do visible, e disparo contra a noite. A fotografía recóllea para sempre. A distancia entre unha estrela e outra, entre aquí e alí, paréceme inconcibible. Aquí a luz eléctrica, o óxido, os abanicos, a cámara de cartón, o aire estancado. Alí un punto de luz turbador. Asústanme as magnitudes que des imaxino. Teño medo, desde que era unha nena, de ficar á deriva no espazo exterior, fóra de órbita. Teño medo de moitas cousas. Se pecho os ollos son capaz de sentir agora mesmo no estómago a ingravidez da escuridade, que é a mesma que a da serie numérica. Dentro dela fican esparexidos os números perfectos, que son aqueles resultado da suma dos seus divisores naturais, exceptuando o propio número. O primeiro deles é o número seis. O número seis é divisible entre tres, dous e un. A suma dos tres é el mesmo: un número perfecto. O seguinte é o vinte e oito e o seguinte o catrocentos noventa e seis. Coñécense corenta e nove números perfectos e, entre os trinta primeiros millóns de números, só existen catro. A distancia entre un número perfecto e o seguinte expándese cada vez máis, igual que o universo mesmo. Relaciónanse intimamente como rarezas dunha serie que non se sabe se finita ou infinita. Fálolle a Natalia da miña fascinación pola teoría de números. Ela bótase a rir e entra no cuarto. Coñéceme ben. Compartimos todo o que importa desde a escola primaria e quéremonos sen fisuras. Temos o tipo de amizade que se converte nunha alianza para a vida. Non sempre nos comprendemos pero, coma os piares dunha ponte, mantémonos en pé unha á outra na forma parte de quen nos ama. Gústame que as dúas sexamos insomnes, aínda que dalgunhas veces sexa para compartir silencios.