Nacida en Lugo en 1962 e criada en Sarria, Xela Arias constituíu unha figura esencial da renovación literaria en Galicia, cunha traxectoria que abrangue a poesía, a tradución e a edición. Filla de mestres e comprometida desde nova coa lingua galega, axiña se vinculou ao mundo editorial a través da prestixiosa Edicións Xerais, onde traballou como correctora e editora. A súa escrita destacouse por un estilo rupturista, introspectivo e marcado por unha intensidade emocional que non rexeita a carga ideolóxica. A súa voz poética resulta inconfundible pola radical sinceridade, a exploración do corpo e a identidade, e a forza expresiva que conxuga tenrura e rabia. Obras como Denuncia do equilibrio (1986), Tigres coma cabalos (1990), Darío a diario (1996) ou Intempériome (2003) revelan unha evolución estilística onde o experimentalismo convive co compromiso ético. A súa faceta como tradutora tamén foi salientable, xa que verteu ao galego autores como Camus, Kipling, Joyce ou Roald Dahl, demostrando unha enorme versatilidade lingüística e unha fonda sensibilidade intercultural. O seu labor tradutivo foi sempre unha extensión do seu pensamento artístico: un acto de recreación e resistencia, de diálogo entre culturas e linguas minorizadas. Na súa poesía, a cuestión do idioma aparece non como trazo folclórico senón como núcleo existencial e político, reflexo dun suxeito que se constrúe entre fendas, intersticios e contradicións. A súa obra combina lirismo salvaxe, crítica social, ironía e unha fonda reflexión sobre a identidade feminina, sempre desde unha perspectiva nada complacente. A relación co seu fillo, a maternidade e o corpo como territorio de memoria e loita son temas recorrentes que afondan na súa visión profundamente subxectiva pero tamén colectiva. No tocante á súa recepción crítica, durante anos foi infravalorada polas institucións e os medios canónicos, mais o tempo acabou por recolocar o seu legado no lugar que lle corresponde. A elección como autora homenaxeada no Día das Letras Galegas 2021 supuxo un recoñecemento póstumo á súa traxectoria audaz, inconformista e radicalmente moderna. A súa poesía circula hoxe con vigor entre as novas xeracións, grazas ao seu ton directo e unha estética que desafía convencións tanto formais como temáticas. Tamén no ámbito académico, a figura de Arias está sendo recuperada a través de estudos que exploran a súa dimensión feminista, postmoderna e poscolonial, poñendo en valor a súa ruptura cos códigos patriarcais da tradición lírica. En definitiva, Xela Arias representa unha das voces máis singulares, transgresoras e necesarias da poesía galega contemporánea, non só pola calidade do seu discurso literario senón tamén pola coherencia dunha vida entregada á cultura e á lingua. A súa palabra, intensa e afiada, segue a abrir camiños, interrogando o mundo dende a vulnerabilidade, a resistencia e a beleza do desacougo.
