Despois de morrer avoa Úrsula, axudo a miña nai a desmontar a casa. A idea dunha casa onde xa non vive ninguén, esmorecendo cos seus obxectos sen outro propósito, fáiselle perturbadora a mamá. É a súa casa da infancia a que desmantelamos palmo a palmo. Eu envexo posuír unha casa de infancia que permaneza en algures, porque todas as casas que tiven, sen excepción, foron provisionais. Gardo nunha caixa de mudanzas os marcos de fotos que ocupan ata o máis mínimo lugar e, no fondo dun dos andeis da vitrina do comedor, dou cun retrato de familia colocado habilmente para pasar inadvertido detrás da porcelana. Coido que é o último en que se poden ver xuntos todos os fillos da avoa, aínda que tío Carlos e mais eu, se cadra de forma profética, parecemos estar fóra da imaxe, como nun deses xogos de lóxica en que hai que adiviñar cal é o elemento que sobra na serie. Mirámonos un ao outro por vez de mirar ao obxectivo, eu nos seus brazos, tocando coas miñas mans pequenas a montura das súas lentes. Mamá e tío Carlos son os dous fillos máis novos da avoa Úrsula. Naceron no mesmo parto, primeiro o tío e poucos minutos despois mamá, pero medraron coma dúas liñas perpendiculares que coincidiron unha vez nun punto concreto sen eles pretendelo. O camiño que iniciaron mamá e tío Carlos, desde ese primeiro punto que foi un parto longo e complicado, na mesma cama en que naceran todos os fillos, resultou veloz e inevitablemente separador, sen volta atrás. As diferenzas entre un e outro, as distancias insuperables, non teñen nada que ver, malia todo, coa fondura do amor que hai entre eles. Mamá e o tío Carlos aprenderon a quererse coma unha parella de números perfectos, tal e como Natalia e eu nos quixemos aquela noite no balcón dun apartahotel barato. Para persoas coma mamá, como o tío e como min, a diferenza entre nós mesmos e o outro adoitase ser un paso que abrimos para que o amor o ocupe. Non importa o grande que sexa ese espazo, tanto máis grande será o amor que medre para cubrilo. Se cadra por iso amamos a diferenza. Igual que o silencio, a diferenza nunca é unha derrota. É apenas un lugar. A avoa Úrsula tivo dous fillos varóns antes de naceren mamá e tío Carlos, que xa non coñezo, e sobre quen me quixo, sempre ao seu xeito, que é como queren as persoas que queren de verdade. O maior de todos, tío Emilio, levou o nome do avó, aínda que ao avó ningún lle chamase nunca polo seu nome, senón polo seu rango no exército de infantaría: capitán. Mesmo os seus fillos, ou sobre todo eles. O avó morreu moito antes de nacer eu. Coido que o avó é o meu primeiro recordo inventado. Todo o que sei del son apenas algúns pousos que restan do pouco que mamá me quixo contar, atravesado pola pátina dignificadora do relato da avoa Úrsula e por algunhas anécdotas relatadas coa distancia irónica de tío Carlos, a meirande parte delas desagradables. Supuxen sempre que era un home reservado e de poucas palabras, sei que era un xogador notable de xadrez e un escritor de diarios mediocre, e que mantivo desde a guerra a pistola cargada nunha maleta forrada por dentro de veludo azul escuro. Dicía que a gardaba por se acaso. Souben máis tarde que, como adoita acontecer, as cousas non foron como mas contaron. O capitán non se retirou do exército con honras e vitores, foi convidado a exercer durante anos funcións administrativas nun cuartel de provincias, baixo ameaza de expediente disciplinario. Todo isto contoumo tío Carlos unha das súas tardes que o visito cando está lúcido. Coñecía ese día un segredo altísimo, fálame da negativa de meu avó a participar na execución dun grupo de traballadores sindicados no ano corenta e dous. Cústame entender por que a historia familiar se empeña en reivindicar o contrario, pero supoño que a razón é, ela mesma, ou cando menos parecese, a necesidade da avoa Úrsula de rescribír as causas da morte do seu home, apremado por unha crise asmática, borrando todo signo grotesco do relato e detallando con precisión o infortunio da súa viudez fulminante como a secuencia dun infarto de miocardio fulminante e heroico. Despois de tío Emilio, condenado a levar non só o nome, senón tamén a lousa dos éxitos do capitán, chegou tío Fernando. Meu tío Fernando é cardiólogo, arrogante e o fillo predilecto de seu pai. Vive en Barcelona e apenas o coñezo. Cando chegaron os xemelgos, meus avós só agardaban pola nena que completase o retrato familiar, así que meu tío Carlos foi desde o parto un estorbo inagardado, unha anomalía. Mesmo antes de se converter nun tolo. Interesouse cedo polas matemáticas e outras linguaxes que para el eran transparentes. As lentes de aumento, as pozas e os espellos. A caligrafía, as retículas de azulexos, o impresionismo. As órbitas mecánicas, as caixas de música, as cápsulas. As duplicidades, morfoloxía das amoras e das grosellas, a simetría. Imaxíneno sempre como unha suma inexacta de todo o que lle gustaba facer e observar. Inexacta porque a compilación minuciosa de todos eses detalles formaban parte de tío Carlos sempre fica lonxe de facer quen era el, coma se fose un número defectivo, sempre maior á suma dos seus divisores naturais. Iso é o único en que podo pensar mirándonos a el e a min na fotografía de familia que sosteño entre as mans antes de gardala coas demais. Lembro moitas cousas daquel día. Vou con meus pais a un xantar de verán na casa familiar da moza de meu tío Emilio, que está próximo a casar. Non teño máis de cinco anos e aínda non me cae ningún dente enorme, non só a través da miña mirada infantil, senón a través da de calquera. Agasállanme cunha coroa de flores igual á que levan na cabeza as nenas da familia dela, pero detéstoa e quítoa nada máis poñela. O xardín é maxestoso, ten arbustos de mirta podados con forma de labirinto, e un elefante esculpido en pedra de meu tamaño. Tío Carlos semella non estar, pese a que nos acompaña no xantar e na sobremesa sentado xunto á avoa Úrsula. É un deses días en que o tío desaparece case por completo nalgún lugar da súa cabeza. Hai un estanque oval con peixes de cores que chaman por min desde o principio, inzado de plantas acuáticas de follas grosas bebendo na superficie, e cuberto por unha birla de buganvíleas de flores lilas que ruben pola parede. Dentro da auga, turbia, os peixes vense pouco. O estanque que fica no final do xardín, lonxe, quieto cun un presentimento. As mesas para o xantar están dispostas na solaina da casa e a familia da noiva trata continuamente de convocar o eloxio e a atención da avoa Úrsula, que se deixa servir unha infusión con dúas pedras de azucre da bandexa que leva unha muller con mandil de cadríns, coma se o ritual de ser servida non lle fose alleo. Todo é un xogo de galanos e mostras de suficiencia. Na fotografía, observo a meus pais. Son xenuinamente guapos, teñen na pel unha frescura case adolescente e na mirada a luz de todos os veráns por chegar. Mamá leva un vestido azul con pequeniños morcegos brancos e unhas zapatillas de esparto atadas aos nocellos. Papá non viste camisa como os demais. Atesoura un encanto especial. Os dous son ao mesmo tempo e aínda agora mesmo. Mamá ten a beleza dunha veterana de combate. Aínda a conserva. Observo os seus nocellos atados con cintas, fortes coma os do adestrador e vez delicados coma os das bailarinas que levan dentro as caixas de música. Así creo que é mamá. É enfermeira de pediatría. Ás veces o xesto dos seus ollos parece indicarons a papá e a min o camiño. E sempre é el, e non papá, quen preciso observar para saber se estou ou non a salvo. Mamá é o único lugar ao que lle podo chamar “casa”. Despois do xantar achégome ao estanque cunha curiosidade de exploradora. Os peixes agóchanse, e quero coller coa man unha flor branca de manciño caída na superficie da auga. Apoio o corpo no bordo de pedra, estiro os brazos, elévome todo o que podo no bico dos pés e os meus dedos case son capaces de collela i o corpiño se afunde pouco a pouco. Daquela pérdese o equilibrio e dou en caer coa metade do corpo dentro do estanque mentres escoito de lonxe os avisos do limoso. Apoio as mans no fondo, que ten un tacto esponxoso, e abro os ollos nos brazos de meu pai, empapada. Séguense abertos un par de segundos os que paso coa idea de límite que conservarei para o resto da vida. Observo ese espazo acabada de saír daquel estanque, observo os espellos, o mar, as fotografías, os escaparates. Todos eles son espazos en que introducirse ou non. A fin do mundo é o principio das cousas son entidades que se tocan a un lado e a outro da súa superficie, que imaxino coma unha lámina finísima que os delimita en dúas dimensións: dentro ou fóra. Non proben a ollos o punto de fuga en que todo conflúe, senón a pel dos obxectos, o límite que separa a realidade interior da visible. A vontade de indagar co dedo na tensión superficial ata quebrala, para tocar tamén nese fondo limoso de cada paisaxe, perségueme desde entón. A miña relación coa auga vólvese estraña despois daquel día. Non sei nadar e nunca quixen aprender hai poucos meses. Porén, as piscinas parécenme lugares apaixonantes. Con relativa frecuencia soño que estou mergullada nunha piscina e que as miñas pernas e os meus brazos flotan e esvaran, e a miña pel ten o tacto que lle imaxino a unha serea, e o meu embigo marca o centro do meu corpo coma se todo fose un obxecto que xira sobre si mesmo en espiral. Normalmente estou espida e soa na piscina do soño, iso é apazugador e está cheo de encanto, coma o regreso a unha etapa anterior previa ás ideas da gravidade e á conciencia das pegadas dos meus pasos no chán. Non teño roupa para saír de non é iso o que me preocupa. O meu empeño non é o de atopar algunha fórmula para emerxer ao exterior da piscina ergueita, senón prolongar todo o posible o momento de estar que saír dela. Habitualmente o soño remata antes de que teña que facelo. Durante boa parte da miña nenez obsesióname construírlle muros ao mar. Na area mollada, coa marea baixa, levanto pequenas piscinas cercadas por diques de area que vou reforzando coas mans ao longo da tarde. Cada vez son máis hábil e as piscinas son máis profundas e máis grandes, de forma que podo sentar dentro delas e estar mergullada na auga case por completo. Gozo soamente da auga en augas caladas, aínda na beiramar, son imprevisibles. As ondas, aínda na beiramar, son imprevisibles. Non xestiono ben o así a meirande parte do tempo. Imaxínoo que é algo que herdei, sen querelo, da avoa Úrsula. Mentres recollemos a súa casa, atopamos notas manuscritas en pequenos anacos de papel practicamente sobre cada obxecto de importancia, sobre cada caixón, sobre cada espello: as medicinas, os pequenos recados, a listaxe dos libros que están gardados na libraría e os que están na mesa de noite. Esa necesidade de controlar as poucas cousas que poden controlarse, de anotalas e darlles forma, parécese moito ao que eu fago: escribir para comprender a infinidade do mundo en que vivo coma se fose unha casa que me pertence.
Carrusel. Berta Dávila.
Na mesma caixa de zapatos onde o elefante branco de tío Carlos durmiu durante todos estes anos, dou cunha fotografía singular. Na marxe esquerda hai un dedo que cobre parcialmente o obxectivo da cámara e no resto da imaxe non se ve máis nada que unha negrura desacougante. Lembro o momento exacto en que tirei a foto, cunha cámara dun só uso que Natalia e eu mercaramos nunha área de servizo da estrada que conecta Lisboa e Faro algunhas horas antes. Estou mirando a noite ao seu lado na terraza dun apartamento de vacacións. Na varanda de metal onde ela apoia os nocellos hai unha marca de óxido con forma de árbore. Hai tamén unha luz laranxa de farois, un ruído de mar e tráfico que vén da avenida principal e un grupo de mulleres con abanicos que vocean pola beirarrúa do paseo marítimo. Daquela tiro a primeira foto do carrete tratando de probar como funciona a cámara. Decátome de que non quero enfocar nada do visible, e disparo contra a noite. A fotografía recóllea para sempre. A distancia entre unha estrela e outra, entre aquí e alí, paréceme inconcibible. Aquí a luz eléctrica, o óxido, os abanicos, a cámara de cartón, o aire estancado. Alí un punto de luz turbador. Asústanme as magnitudes que des imaxino. Teño medo, desde que era unha nena, de ficar á deriva no espazo exterior, fóra de órbita. Teño medo de moitas cousas. Se pecho os ollos son capaz de sentir agora mesmo no estómago a ingravidez da escuridade, que é a mesma que a da serie numérica. Dentro dela fican esparexidos os números perfectos, que son aqueles resultado da suma dos seus divisores naturais, exceptuando o propio número. O primeiro deles é o número seis. O número seis é divisible entre tres, dous e un. A suma dos tres é el mesmo: un número perfecto. O seguinte é o vinte e oito e o seguinte o catrocentos noventa e seis. Coñécense corenta e nove números perfectos e, entre os trinta primeiros millóns de números, só existen catro. A distancia entre un número perfecto e o seguinte expándese cada vez máis, igual que o universo mesmo. Relaciónanse intimamente como rarezas dunha serie que non se sabe se finita ou infinita. Fálolle a Natalia da miña fascinación pola teoría de números. Ela bótase a rir e entra no cuarto. Coñéceme ben. Compartimos todo o que importa desde a escola primaria e quéremonos sen fisuras. Temos o tipo de amizade que se converte nunha alianza para a vida. Non sempre nos comprendemos pero, coma os piares dunha ponte, mantémonos en pé unha á outra na forma parte de quen nos ama. Gústame que as dúas sexamos insomnes, aínda que dalgunhas veces sexa para compartir silencios.
