Xosé Carlos Caneiro

No camerino pálido, no corazón escuro do teatro, repousa un home de ollos pequenos, ollos minúsculos nos que reverbera a humidade do pasado, ollos que non dormen, ollos que non esquecen, ollos naufragados na sal das lembranzas. O espazo é sinxelo, elemental, un escenario antes do escenario, co seu espello ateigado de silencios, a cadeira onde se pousa o corpo que xa non distingue entre o actor e o home, o armario onde colgan traxes de outrora e máscaras que non enganan nin aos outros nin a el mesmo. A mesa, mudo altar de papeis dobrados e bolígrafos esgotados, sustenta os restos do que un día foi entusiasmo, e sobre todo, a gabardina, a litografía de Van Gogh ollando dende a parede, o cinseiro aínda quente, o radiocasete onde soan os lamentos de Chavela Vargas, os versos ardentes que lle lamben as entrañas como lume suave, como bágoa antiga. Suspira, e no suspiro vai unha noite enteira, un soño imposible que busca a noite, que busca abrigo no escuro da pel, que procura acougo nun teatro que xa non representa máis ca a súa propia ruína. "Somos dos seres en un que amando se mueren", escoita mentres pecha os ollos e tenta non chorar, mais chora. Non por ela, senón polo que puido ser e non foi, pola Ítaca que chegou a vislumbrar pero nunca a pisar, pola promesa que ela lle fixo —un país de mazás que agroman nas mans se se desexan de verdade— e que agora só habita nas súas ilusións gastadas, esfareladas, ese po dourado que os soños deixan cando se desfan. Ela empuxouno ao teatro, el que non sabía se a vida era escena ou verdade, el que non preguntaba nada, que vivía nunha neutralidade emocional feita de rutina, el que non sabía que existía outra posibilidade, outra luz. Grazas a ela agora é actor, recoñecido, autor dunha peza de éxito titulada O peor dos pecados, un monólogo cheo de palabras afiadas, frases que sangran e miradas que escoan ao chan como cera quente, e a xente acode, homes e mulleres, famentos de sentido, de sinceridade, de linguaxes menos domesticadas, menos asépticas. Mais nada diso cura o baleiro que se foi cavando dentro, esa lagoa interior onde ninguén se atreve a entrar. Cando el colga a gabardina na percha, faino como quen entrega as armas, como quen asume que o corpo xa non responde ao espírito, que a máscara xa non disimula a dor. O teatro salva e mata, dá acougo e rebenta, é refuxio e ferida. A vida redúcese a iso: a un camerino, un escenario, un público. E entre cada función, a repetición mecánica do xesto, da palabra, da emoción fabricada para parecer verdadeira. Mais hoxe é distinto. Hoxe sente o cansazo con densidade líquida, como un lodo que lle asolaga o peito. Porque antes, nun tempo xa case mítico, era feliz. Non o sabía, pero era. Agora só entende que a felicidade non se cuestiona, que só os que preguntan pola felicidade deixan de selo, pois pensar na felicidade é afastarse dela. O home que pensa en ser feliz é o mesmo que non o é. A verdade está na ignorancia voluntaria, na inconsciencia amable, na aceptación de que as cousas son e non teñen por que ser doutro xeito. A escena repítese cada noite: entra, colga a roupa, respira, canta baixiño unha melodía, mira o espello, di o texto, recibe os aplausos, marcha. E todo iso, que podería parecer ritual, converteuse nun castigo suave, nun martirio sen sangue, nunha procesión sen fe. Porque xa non cre. Nin en Ítaca, nin no amor, nin na escena. Só cre en Chavela, na súa voz rachada, no seu pranto translúcido. Só cre no gris, na cor que resume todas as outras, a cor da súa vida. Gris como o ceo, como o tempo, como o tedio, como a noite. Gris lento, gris espeso, gris que se mete entre os dedos e morde. Non hai máis que iso. Os seus soños non eran grandes, eran simplemente soños. Pero agora nin iso lle queda. Aínda así, fai a función. Porque sabe que debe facela. Porque aínda que ninguén o pida, hai algo que o empurra. Non é paixón, é costume. Un costume aprendido, interiorizado, como quen se afeita ou se lava os dentes. O seu corpo xa actúa só, con autonomía, coma se el fose só o vestiario do personaxe. E mentres actúa, pensa nela. Sempre nela. Non na muller que lle falou de Ítaca, senón na súa ausencia, na forma exacta do oco que deixou, na xeometría da perda. Todo é simple, di para si. Un espello, unha cadeira, un armario, unha mesa. Pero nada é simple. Porque cada obxecto leva gravada a memoria do uso, a enerxía do que xa non está. Porque a cadeira recorda o peso do corpo amado, o espello conserva o reflexo doutros días, e a mesa sabe de conversas que xa non volven. Nada é neutro. Nada é inocente. Todo fala. Todo doe. E así vai pasando a vida, entre bambolinas e silencios, entre frases repetidas e olladas alleas. El ri, ás veces. Ri moito. Ri forte. Pero se alguén mira ben, ve que o sorriso está estragado, que é unha risa con fendas, unha risa de cristal rachado. Porque no fondo, moi no fondo, aínda agarda algo. Non sabe que. Pero algo. Un latexo, un signo, unha palabra que volva darlle nome ao mundo. Ou simplemente unha tregua. Porque tamén os tristes necesitan descanso. E quizais, algún día, alguén abra esa porta, entre sen chamar, e diga: “Vin por ti”. E entón, só entón, poderá volver empezar. Ou rematar por fin.