Postkapitalisme en de Heruitvinding van Solidariteit: Een Onvermijdelijke Transitie. Het kapitalisme is de afgelopen decennia ingrijpend veranderd. Globalisering, neoliberalisme en technologische vooruitgang hebben traditionele structuren op hun grondvesten doen schudden. Een van de meest zichtbare gevolgen is de toenemende irrelevantie van klassieke vakbonden in sectoren die intensief zijn blootgesteld aan deze transformaties. Toch is het te vroeg om te concluderen dat vakbonden aan het einde van hun levenscyclus zijn. Juist nu worden zij onmisbaar, want de machtsbalans tussen kapitaal en arbeid verschuift sneller dan ooit, en de inzet is hoog. Neoliberale politiek blijft erop gericht om sociale uitgaven te minimaliseren en lonen te drukken naar niveaus die concurreren met landen als India en China. Dit betekent dat de westerse werkende klasse, zelfs in rijke economieën, geconfronteerd wordt met een fundamentele dreiging. De vraag is niet óf er strijd komt, maar hoe deze strijd gevoerd zal worden. Terwijl automatisering en kunstmatige intelligentie de economie herstructureren, dreigt menselijke arbeid steeds verder gedevalueerd te worden. Deze technologieën drukken de prijs van arbeid en verminderen de afhankelijkheid van menselijke input, wat een dubbele uitdaging vormt. Aan de ene kant ontneemt het mensen hun bestaanszekerheid; aan de andere kant ontstaat er een maatschappij waarin overvloed mogelijk is, maar waarin de verdeling van die overvloed oneerlijk is. Het fundament van de arbeidersbeweging en van samenlevingen gebaseerd op arbeid—de waardigheid van werk—komt hiermee op losse schroeven te staan. Status, vriendschap, en identiteit, ooit verweven met werk, moeten in de toekomst ergens anders vandaan komen. Dit is een onthutsend inzicht, maar ook een kans om onze samenleving fundamenteel te herdenken. De overgang naar een postkapitalistische economie vraagt om nieuwe vormen van organisatie. Netwerken worden de nieuwe “fabriek,” waarin sociale interactie en informatiedeling net zo belangrijk zijn als fysieke productie ooit was. In deze context moeten vakbonden zich heruitvinden. Ze kunnen niet langer alleen de belangen van werknemers verdedigen, maar moeten zich richten op de organisatie van mensen als sociale en economische wezens in een breed netwerk. De introductie van coöperaties—bedrijven die niet primair door winst worden gedreven, maar door samenwerking en zelfbestuur—biedt een mogelijk model. Sommige coöperaties maken al gebruik van open-source technologieën en andere niet-kapitalistische concepten om nieuwe, rechtvaardigere economische systemen te bouwen. Deze coöperaties bevinden zich nog in een overgangseconomie tussen kapitalisme en postkapitalisme, maar laten zien hoe samenwerking en gedeelde verantwoordelijkheid kunnen werken als alternatief voor marktwerking. Een cruciaal element in deze transitie is de ontkoppeling van werk en inkomen. Een universeel basisinkomen kan de bestaanszekerheid garanderen die technologie dreigt weg te nemen, terwijl het mensen in staat stelt om hun eigen potentieel te ontwikkelen buiten de dwang van betaalde arbeid. Tegelijkertijd biedt automatisering een kans om fysieke en mentale belasting te reduceren, zolang de voordelen hiervan eerlijk worden verdeeld. De planeet kan profiteren van energiebesparing, terwijl mensen bevrijd worden van onnodig werk. Maar dit vereist een fundamentele herstructurering van onze economie en samenleving, waarbij nieuwe normen en waarden centraal staan. De transitie naar een postkapitalistische wereld zal niet vanzelf gaan. Er is organisatie nodig, op alle niveaus van de samenleving. Net zoals vakbonden ooit de arbeiders op de fabrieksvloer organiseerden, moeten nieuwe structuren mensen samenbrengen in een digitale en netwerkomgeving. Het informele netwerk kan uitgroeien tot een krachtig middel van collectieve actie, mits het wordt ondersteund door duurzame structuren zoals coöperaties en sociale bewegingen. Het gaat erom een eiland te bouwen in de zee van instabiliteit, zoals zandzakken bij een overstroming: laag voor laag, totdat er een solide basis ontstaat waarop we kunnen voortbouwen. Vakbonden en coöperaties kunnen dat eiland zijn, maar dan moeten ze zichzelf aanpassen aan de realiteit van postkapitalisme. Deze toekomst vraagt om durf en visie. Het is essentieel om de mogelijkheden van technologie te omarmen en tegelijkertijd de risico's ervan te beheersen. Door ons te organiseren in netwerken en coöperaties kunnen we niet alleen onszelf beschermen tegen de destructieve kanten van het neoliberale kapitalisme, maar ook een maatschappij opbouwen die gebaseerd is op solidariteit, duurzaamheid en menselijke waardigheid. De uitdaging is groot, maar de beloning kan een rechtvaardigere, inclusievere en vreedzamere wereld zijn.
