Norbert Elias, een van de meest invloedrijke sociologen van de 20e eeuw, ontwikkelde een visie op samenleving waarin hij menselijke relaties, emoties en machtsdynamieken analyseerde door historische processen te onderzoeken. Zijn theorieën, met als kern het civilisatieproces en de gevestigden en buitenstaanders, bieden nog altijd aanknopingspunten om de complexe sociale ontwikkelingen van nu te begrijpen. Elias beschreef hoe staten zich ontwikkelden door het monopoliseren van geweld, het reguleren van emoties en de toename van afhankelijkheidsrelaties tussen mensen. Zijn idee van interdependentie benadrukt dat mensen steeds nauwer met elkaar verweven raken, wat leidt tot complexere sociale gedragingen en meer zelfbeheersing. Tegelijkertijd laat hij zien hoe onbedoelde sociale mechanismen, zoals roddel en framing, ongelijkheden tussen groepen versterken, zoals tussen gevestigden en nieuwkomers. In de hedendaagse context biedt Elias’ werk inzicht in hoe emoties, zoals angst voor controleverlies of statusverlies, kunnen leiden tot polarisatie en populisme. Dit werd treffend geïllustreerd in de analyse van een stadsdeel als Nieuw-West, waar zowel PVV- als DENK-stemmers zich buitenstaanders voelen in een snel veranderende samenleving. De economische en sociale onzekerheden worden daarbij gevoed door globalisering en technologische ontwikkelingen, zoals sociale media, die zowel verbinding als fragmentatie creëren. Elias’ theorieën lijken daarentegen minder expliciet aandacht te hebben besteed aan de rol van de markt en commercialisering, die tegenwoordig sterke invloed uitoefenen op emoties en sociale verhoudingen. Door globalisering zijn culturele consumptiepatronen, zoals het voorbeeld van Ikea, wereldwijd gelijkgetrokken, maar tegelijk verliezen mensen grip op lokale identiteit en uniciteit, wat leidt tot gevoelens van vervreemding. Tegelijkertijd is Elias’ concept van beschaving controversieel. Hoewel hij benadrukte dat beschaving geen moreel superieure toestand is, wordt het begrip vaak eurocentrisch geïnterpreteerd. Bovendien laat de huidige opkomst van autoritaire leiders zien dat zelfbeheersing en empathie niet altijd een lineair proces zijn. Er zijn terugvallen in beschaving, zoals zichtbaar in de normalisering van grensoverschrijdend gedrag door machtige figuren, terwijl maatschappelijke gevoeligheden op andere vlakken toenemen. Elias’ werk biedt een kader om deze schijnbare tegenstellingen te begrijpen. Zijn procesmatige blik laat zien dat sociale veranderingen nooit één richting opgaan, maar bestaan uit dynamische interacties tussen groepen, emoties en structuren. Het concept van machtsverhoudingen, centraal in zijn werk, is cruciaal om de spanningen tussen gevestigden en buitenstaanders, en tussen globalisering en individualiteit, te analyseren. De kracht van Elias ligt in zijn vermogen om microgedragingen (zoals etiquette) te koppelen aan macrodynamieken (zoals staatsvorming). Dit maakt hem relevant voor hedendaagse vraagstukken rond sociale cohesie, ongelijkheid en de impact van globalisering op emoties en identiteit. Hoewel zijn werk niet allesomvattend is, biedt het waardevolle aanknopingspunten om te reflecteren op de uitdagingen van een steeds complexer wordende wereld.
