Pois a verdade é que, grazas polas túas palabras, Carme, é incrible como seguimos precisando as mulleres creadoras dun cuarto propio, non? Para poder seguir creando, iso xa pasaba no século XIX e segue a ocorrer hoxe. Seguramente tamén lle pasará á nosa seguinte convidada, Eli Ríos, unha muller, unha escritora todo terreo. Pensaba de nena, sempre o di, que soamente podían escribir os homes, non? Igual foi escoitando as historias do seu avó, que foi quen lle inoculou esa teima. Viviches en moitos países da lusofonía, agora mesmo estás entre Baiona e A Coruña, e para ti a literatura é un espello: hai que entreter, pero tamén se pode transformar a mente de quen le. Es unha referente feminista, en publicacións como a SEGA, piar fundamental da creación do pensamento galego-feminista. No 2019 publicaches tantísimo que xa se me perden as obras, pero quero destacar tres que me impactaron: Lungs, co que gañaches o Premio Torrente Ballester, sobre unha muller dobremente enferma de cancro e de machismo, que estremece profundamente. Tamén Námaste, unha historia sobre a memoria, tema ao que volves con frecuencia, e Xenón, publicada o ano pasado, onde, sendo feminista, escolliches os protagonistas sen filtrar por xénero. Os teus libros son como teas de araña, das que nunca se pode saír. Benvida, Eli.
Ben, vou levarche un pouco a contraria, se non te importa. Deixamos de falar de min, xa o faremos no debate, porque os espazos para falar as mulleres son tan poucos que quero aproveitar este momento para reflexionar sobre onde estamos na cultura, na literatura. Hai días nos que te preguntas se serás como unha criatura mitolóxica, como Aljazefellos, que non se sabe se estiramos ou non, ou se simplemente somos invisibles en todas as partes, e desa invisibilidade vén a teima por desaparecernos. Parece que me vou poñer filosófica, pero mellor déixovos coas palabras doutra, que semella máis leve. Vou ler un fragmento do meu libro de cabeceira, substituíndo a Biblia por este texto de Úrsula K. Le Guin. “Son un home. Pensarán que cometo un erro de xénero ou que tento enganar, porque o meu nome remata en A, teño tres suxeitadores e estiven embarazada cinco veces... pero os detalles non importan. Son un home e quero que o acepten como feito.” Esa frase do masculino xenérico resume o traballo do sistema por convencernos de que non existimos, repetido con insistencia. E non é algo novo: as mulleres sempre tivemos que rachar con regras non escritas, soportar xornadas de 14 horas, ausencia de servizos públicos e, a pesar de todo, seguimos creando. Pero que fan entón? Negan a nosa autoría, din que escribiu un home ou que contratamos un negro literario. E cando se proba que foi unha muller, contaminan a autoría con acosos, críticas, e ataques persoais.
As denuncias por acoso son contadas, porque o prezo que se paga é brutal, persoal e laboral. As poetas galegas dos 90 decidiron publicar e soportaron o indecible. O mesmo fixeron feministas como María Xosé Queizán nos anos 70. Sen elas, non podería escribir na miña lingua. Pero aínda que continuamos escribindo, non saben onde meternos: se somos poesía, narrativa ou nada. Pasa como con Susana Sánchez Aríns, que fala da guerra civil dende as mulleres e queda fóra das categorías. A invisibilidade leva a casos como as xornadas de novela negra de Santiago, onde o organizador dixo que non había escritoras galegas deste xénero. Cando xa gañara eu un premio hai dous meses, cando hai autoras como Arantza Portabales. A resposta é que nos dá igual, seguiremos publicando. Pero temos que loitar contra o dobre raseiro dos contidos. A min dixéronme que unha obra sobre un parto era demasiado violenta para un rapaz, cando eses nenos ven vídeos con violencia extrema a diario. A violencia das mulleres parece sempre peor. E isto leva ao illamento: somos raras, illadas, como se fósemos anomalías na literatura.
As Letras Galegas celebráronse desde 1963, e só catro veces foron dedicadas a mulleres. Somos esa anomalía. Se vos pregunto un poema de María Mariño, poucos saberedes dicilo. A Real Academia Galega di que non escribimos moito. Xela Arias, Luísa Villalta, fixeron de todo, pero iso non conta. A composición dun trobador vale para celebrar o día, pero unha obra enteira dunha muller non. As mulleres son as grandes esquecidas, catalogadas como tolas ou histéricas, unha doenza utilizada como excusa para controlarnos. E con eses nomes: putas, solteironas, desquiciadas, que nena quere seguir ese exemplo? De Rosalía só lembramos que choraba, pero foi das primeiras feministas galegas. A súa mensaxe foi distorsionada polo sistema. A estética tamén nos borra: non saímos nos cartaces, non se nos traduce, non estamos onde se decide. Se non se publica, non se ve, non se compra. Todo isto ten unha solución: consumide cultura feita por mulleres. Buscade, recomendade, lédelas, porque só así romperemos esta forza que nos borra. Está nas vosas mans. Moitas grazas.
