Vou ler, en primeiro lugar, algúns fragmentos deste libro que amoso, titulado O clamor da rebeldía. Rosalía de Castro, ensaio e feminismo, cuxo subtítulo resume con precisión a tese principal deste volume: o nacemento do ensaio na literatura galega contemporánea simultáneo ao espertar da consciencia de xénero, a través da análise e interpretación dos textos rosalianos. O meu obxectivo foi demostrar que Rosalía de Castro, escritora fundacional da literatura galega moderna, protagoniza unha dupla inauguración: por unha banda, introduce o xénero ensaístico, centrado nos prólogos de Cantares Gallegos (1863) e Follas novas (1880), e por outra, inicia a reflexión sobre a condición feminina, especialmente a das mulleres galegas traballadoras e das chamadas “viúvas de vivos”. Esta preocupación organiza e vertebra toda a súa obra. Por iso, afirmo que coa súa escrita rompe a ecuación tradicional que ligaba o ensaio á autoría masculina. A súa contribución refórzase ao constatar que foi unha muller quen inaugurou a modernidade galega, entendida como esa etapa na que certos sectores ilustrados asumiron a necesidade de que Galiza gobernase os seus destinos e alterase a súa posición dentro da política española. Rosalía insírese neste colectivo de patriotas que combinaron actividade intelectual con compromiso político, participando activamente na propaganda cívica e nacionalista. O segundo aspecto inaugural da súa obra radica no desenvolvemento dunha consciencia específica de xénero, como muller, como galega e como escritora. O feminismo constitúe así un epíteto esencial da súa identidade. Apropiouse de discursos tradicionalmente masculinos non só para usalos, senón tamén para cuestionalos, rompendo o monopolio do xénero e, de maneira decisiva, o do castelán como única lingua literaria de prestixio. A súa obra é unha resposta e unha alternativa. Rosalía respondeu ás falsidades do sistema dominante e defendeu unha rectificación histórica onde Galiza ocupase o lugar que lle correspondía, expresando como ninguén a apoteose da subordinación e, á vez, o clamor da rebeldía. A seguir, cito un punto que sintetiza as conclusións do meu libro Galiza e feminismo en Emilia Pardo Bazán (2021), onde intento ofrecer unha análise galega da figura de Pardo Bazán, que representa a antítese de Rosalía. Non só pola elección do castelán, senón pola súa visión elitista dunha Galiza que debía ser dirixida pola aristocracia. Esta perspectiva condicionou negativamente a súa percepción da clase traballadora galega, especialmente das mulleres populares. A pesar de clamar contra o feminicidio e defender un feminismo declarativo baseado na razón, na autonomía e na denuncia da educación castrante, a súa actitude revela un uso instrumental do feminismo, funcional ao seu propio ascenso, coa aspiración de ser a única muller capaz de triunfar nun mundo masculino. Este obxectivo afástaa de calquera feminismo colectivo ou de sororidade, pois defende os privilexios da súa clase social e rexeita as mulleres populares, que retrata como unha masa pasiva ou violenta. Por iso, cómpre analizar as súas ideas non só a través dos seus discursos, senón tamén á luz da súa obra literaria e das valoracións que fixo doutras autoras. As súas lentes non son violetas, son clasistas e egocéntricas. Finalmente, retrocedo ao inicio do século XXI para lembrar a actualidade do pensamento de Castelao. No meu libro Arredor de Castelao (2001), recollo traballos arredor da súa obra, destacando a súa pluralidade e cohesión, pois todas as súas facetas –humorista, debuxante, escritor, político– responden ao impulso de significar Galiza artisticamente e construír un nacionalismo acorde ás necesidades do país. Castelao dedicouse á creación e á loita até a súa morte no exilio. Galegas e galegos temos unha débeda coa súa obra e coa súa entrega á Galiza. E conclúo co libro Ricardo Carballo Calero. Rectificar a historia (2021), unha homenaxe ao meu mestre, quen xa en 1981 proclamaba a vixencia do uso integral do galego. No seu artigo “O uso do galego para todo” afirmaba que unha lingua non pode subsistir se non se proxecta sobre a realidade, máis alá do uso literario. Sen uso cotidiano, a lingua morre, vólvese ritual, conxelada e ferida de morte. Para que o galego viva, debe vivir en todos os ámbitos: estético, comercial, administrativo, relixioso e político. O galego ten que ser a lingua normal dos galegos. Oxalá, e así sexa.
